DOI Artikel:
Adamski, Jakub: O genetycznej i chronologicznej zależności portali augustiańskiego kościoła św. Katarzyny na Kazimierzu w Krakowie i fary św. Elżbiety w Koszycach
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44936#0051
50
18. Kraków, kościół św. Katarzyny na Kazimierzu, rzut zachodniego
półfilara nawy południowej i ościeża arkady kaplicy Ścibora. Rys.
M. Krzywka
się o tym z dokumentu z 1422 r., w którym wymieniony
jest ogród klasztorny między piekarnią a kaplicą Ścibo-
ra („capella magnifici domini pye memorie Stiborii”)59,
sprzedawany przez konwent augustianów rodzinie Lanc-
korońskich60. Możnowładca zmarł w 1414 r., a na krótko
przed śmiercią podjął zamiar fundacji przeoratu kanoni-
ków regularnych w należącym do niego Nowym Mieście
nad Wagiem, urzeczywistniony przez jego syna61. Z tego
względu należy zgodzić się z Marią Krasnowolską, i to
mimo obiekcji Wacława Kolaka62, że fundacja kazimier-
59 Zbiór dokumentów katedry i diecezji krakowskiej. Część II: 1415-
-1450, red. S. Kuraś, Lublin 1973, s. 69-71.
60 W. Łuszczkiewicz, Kościół św. Katarzyny, s. 17 (jak w przyp. 2);
M. Krasnowolska, Z dziejów, s. 31 (jak w przyp. 2); T. Wę-
cławowicz, Kościół p.w. śś. Katarzyny, s. 126 (jak w przyp. 35);
M. Szyma, Sepulchral Functions of Augustinian Church and Fri-
ary in Cracow until the Early 16th Century, „Epigraphica & Sepul-
cralia. Fòrum epigrafickÿch a sepulkralnych studii”, 7, 2016, s. 87.
61 Zob.: E. Marosi, Centralizujùce tendende v architekturę Uhor-
ska około roku 1400, [w:J Poeta Vdclavovi Menclovi. Zbornik studii
к otdzkam interpretatie stredoeuropského umenia, red. D. Bofu-
tova, S. Oriśko, Bratislava 2000, s. 153-156; Z. Jékely, Die Rol-
le der Kunst in der Repräsentation der ungarischen Aristokratie
unter Sigismund von Luxemburg, [w:J Sigismundus Rex, s. 305 (jak
w przyp. 4).
62 Por. W. Kolak, Klasztor Augustianów, s. 301-310 (jakwprzyp. 34).
Argument badacza, że fundacja kaplicy nie wydaje się prawdopo¬
dobna w okresie, gdy Ścibor bywał w Krakowie z luksemburskimi
skiego oratorium jest prawdopodobna około lat 1402-
-1405, kiedy to Ścibor bywał często w Krakowie jako po-
seł Zygmunta Luksemburskiego63. Jak ostatnio stwierdził
Marcin Szyma, jest to najpóźniejszy możliwy czas funda-
cji kaplicy, jeśli weźmiemy pod uwagę koleje życia polsko-
-węgierskiego magnata. Nie można przy tym wykluczyć,
że miało to miejsce jeszcze pod koniec XIV w.64
Założenie, że budowa kaplicy Węgierskiej nastąpiła po
ukończeniu wschodniej i południowej ściany nawy po-
łudniowej wynika przede wszystkim z faktu, że w takiej
właśnie kolejności przebiegała budowa tej części kościo-
ła, o czym świadczy postępujące ku zachodowi uprosz-
czenie form dekoracji architektonicznej poszczególnych
przęseł65. Co istotne, ze stopniową budową południowego
muru obwodowego korpusu szło też w parze sukcesywne
wznoszenie arkad międzynawowych. Ostatnio udowod-
nił to Piotr Pajor, który odnotował wyraźnie słabszą ja-
kość wykonania ostatniej od zachodu pary przylegających
do filarów pinakli, co idzie w parze ze zmniejszającą się
dekoracyjnością kolejnych odcinków muru zewnętrzne-
go66 [il. 4].
Ostateczne potwierdzenie konstatacja ta zyskuje w nie-
typowym, uproszczonym ukształtowaniu zachodniego
półfilara nawy południowej, na którym opiera się nasada
arkad międzynawowych67 [il. 18-19]. W przeciwieństwie
do pozostałych podpór, które mają rzut nieregularnych,
wydłużonych dwunastoboków [il. 20], zachodnia nasada
arkad międzynawowych nawy południowej spoczywa na
półfilarze o przekroju trójkąta ze ściętym wierzchołkiem,
co spowodowało konieczność oparcia części profilowań
misjami dyplomatycznymi o prokrzyżackim charakterze, jest na-
cechowany narodowościowymi uprzedzeniami. Jaki ma to bo-
wiem związek z fundacją o charakterze dewocyjnym, uczynioną
na rzecz mendykanckiego konwentu, który przybył do Krakowa
z luksemburskiej Pragi? Czy kazimierscy augustianie odmówiliby
Ściborowi możliwości wystawienia kaplicy za jego własne fundu-
sze tylko dlatego, że posłował on w interesie sprzyjającego Krzy-
żakom Zygmunta Luksemburskiego? Jest to myślenie ahistorycz-
ne, na dodatek sprzeczne z typową dla późnego średniowiecza
postawą mendykantów. Na ten temat zob. C. Bruzelius, Preaching,
Building, and Burying. Friars and the Medieval City, New Haven-
-London 2014.
63 M. Krasnowolska, Z dziejów, s. 31 (jak w przyp. 2). Zob. też:
M. Szyma, Nawa południowa, s. 24,46 (jakwprzyp. 2); idem, Kil-
ka uwag, s. 258 (jak w przyp. 2).
64 M. Szyma, Sepulchral Functions, s. 87-88 (jak w przyp. 60).
65 Idem, Nawa południowa, s. 30, 33 (jak w przyp. 2).
66 P. Pajor, Pinakle, s. 67-69 (jak w przyp. 2).
67 Odmienność tego półfilara odnotował Marcin Szyma, ale nie zin-
terpretował tej obserwacji; por. M. Szyma, Nawa południowa,
s. 27 (jak w przyp. 2). Natomiast Władysław Łuszczkiewicz w dość
naiwny sposób tłumaczył uproszczenie rzutu tej podpory niedo-
stępnością ciosów o rozmiarach wystarczających na odkucie pół-
filara, który odpowiadałby formie pozostałych podpór międzyna-
wowych; por. W. Łuszczkiewicz, Kościół św. Katarzyny, s. 36 (jak
w przyp. 2).
18. Kraków, kościół św. Katarzyny na Kazimierzu, rzut zachodniego
półfilara nawy południowej i ościeża arkady kaplicy Ścibora. Rys.
M. Krzywka
się o tym z dokumentu z 1422 r., w którym wymieniony
jest ogród klasztorny między piekarnią a kaplicą Ścibo-
ra („capella magnifici domini pye memorie Stiborii”)59,
sprzedawany przez konwent augustianów rodzinie Lanc-
korońskich60. Możnowładca zmarł w 1414 r., a na krótko
przed śmiercią podjął zamiar fundacji przeoratu kanoni-
ków regularnych w należącym do niego Nowym Mieście
nad Wagiem, urzeczywistniony przez jego syna61. Z tego
względu należy zgodzić się z Marią Krasnowolską, i to
mimo obiekcji Wacława Kolaka62, że fundacja kazimier-
59 Zbiór dokumentów katedry i diecezji krakowskiej. Część II: 1415-
-1450, red. S. Kuraś, Lublin 1973, s. 69-71.
60 W. Łuszczkiewicz, Kościół św. Katarzyny, s. 17 (jak w przyp. 2);
M. Krasnowolska, Z dziejów, s. 31 (jak w przyp. 2); T. Wę-
cławowicz, Kościół p.w. śś. Katarzyny, s. 126 (jak w przyp. 35);
M. Szyma, Sepulchral Functions of Augustinian Church and Fri-
ary in Cracow until the Early 16th Century, „Epigraphica & Sepul-
cralia. Fòrum epigrafickÿch a sepulkralnych studii”, 7, 2016, s. 87.
61 Zob.: E. Marosi, Centralizujùce tendende v architekturę Uhor-
ska około roku 1400, [w:J Poeta Vdclavovi Menclovi. Zbornik studii
к otdzkam interpretatie stredoeuropského umenia, red. D. Bofu-
tova, S. Oriśko, Bratislava 2000, s. 153-156; Z. Jékely, Die Rol-
le der Kunst in der Repräsentation der ungarischen Aristokratie
unter Sigismund von Luxemburg, [w:J Sigismundus Rex, s. 305 (jak
w przyp. 4).
62 Por. W. Kolak, Klasztor Augustianów, s. 301-310 (jakwprzyp. 34).
Argument badacza, że fundacja kaplicy nie wydaje się prawdopo¬
dobna w okresie, gdy Ścibor bywał w Krakowie z luksemburskimi
skiego oratorium jest prawdopodobna około lat 1402-
-1405, kiedy to Ścibor bywał często w Krakowie jako po-
seł Zygmunta Luksemburskiego63. Jak ostatnio stwierdził
Marcin Szyma, jest to najpóźniejszy możliwy czas funda-
cji kaplicy, jeśli weźmiemy pod uwagę koleje życia polsko-
-węgierskiego magnata. Nie można przy tym wykluczyć,
że miało to miejsce jeszcze pod koniec XIV w.64
Założenie, że budowa kaplicy Węgierskiej nastąpiła po
ukończeniu wschodniej i południowej ściany nawy po-
łudniowej wynika przede wszystkim z faktu, że w takiej
właśnie kolejności przebiegała budowa tej części kościo-
ła, o czym świadczy postępujące ku zachodowi uprosz-
czenie form dekoracji architektonicznej poszczególnych
przęseł65. Co istotne, ze stopniową budową południowego
muru obwodowego korpusu szło też w parze sukcesywne
wznoszenie arkad międzynawowych. Ostatnio udowod-
nił to Piotr Pajor, który odnotował wyraźnie słabszą ja-
kość wykonania ostatniej od zachodu pary przylegających
do filarów pinakli, co idzie w parze ze zmniejszającą się
dekoracyjnością kolejnych odcinków muru zewnętrzne-
go66 [il. 4].
Ostateczne potwierdzenie konstatacja ta zyskuje w nie-
typowym, uproszczonym ukształtowaniu zachodniego
półfilara nawy południowej, na którym opiera się nasada
arkad międzynawowych67 [il. 18-19]. W przeciwieństwie
do pozostałych podpór, które mają rzut nieregularnych,
wydłużonych dwunastoboków [il. 20], zachodnia nasada
arkad międzynawowych nawy południowej spoczywa na
półfilarze o przekroju trójkąta ze ściętym wierzchołkiem,
co spowodowało konieczność oparcia części profilowań
misjami dyplomatycznymi o prokrzyżackim charakterze, jest na-
cechowany narodowościowymi uprzedzeniami. Jaki ma to bo-
wiem związek z fundacją o charakterze dewocyjnym, uczynioną
na rzecz mendykanckiego konwentu, który przybył do Krakowa
z luksemburskiej Pragi? Czy kazimierscy augustianie odmówiliby
Ściborowi możliwości wystawienia kaplicy za jego własne fundu-
sze tylko dlatego, że posłował on w interesie sprzyjającego Krzy-
żakom Zygmunta Luksemburskiego? Jest to myślenie ahistorycz-
ne, na dodatek sprzeczne z typową dla późnego średniowiecza
postawą mendykantów. Na ten temat zob. C. Bruzelius, Preaching,
Building, and Burying. Friars and the Medieval City, New Haven-
-London 2014.
63 M. Krasnowolska, Z dziejów, s. 31 (jak w przyp. 2). Zob. też:
M. Szyma, Nawa południowa, s. 24,46 (jakwprzyp. 2); idem, Kil-
ka uwag, s. 258 (jak w przyp. 2).
64 M. Szyma, Sepulchral Functions, s. 87-88 (jak w przyp. 60).
65 Idem, Nawa południowa, s. 30, 33 (jak w przyp. 2).
66 P. Pajor, Pinakle, s. 67-69 (jak w przyp. 2).
67 Odmienność tego półfilara odnotował Marcin Szyma, ale nie zin-
terpretował tej obserwacji; por. M. Szyma, Nawa południowa,
s. 27 (jak w przyp. 2). Natomiast Władysław Łuszczkiewicz w dość
naiwny sposób tłumaczył uproszczenie rzutu tej podpory niedo-
stępnością ciosów o rozmiarach wystarczających na odkucie pół-
filara, który odpowiadałby formie pozostałych podpór międzyna-
wowych; por. W. Łuszczkiewicz, Kościół św. Katarzyny, s. 36 (jak
w przyp. 2).