DOI Artikel:
Krasny, Piotr: Obrazy dysydenckie. Nowa rozprawa Franka Mullera o wczesnej grafice protestanckiej w Strasburgu i jej znaczeniu dla wytworzenia specyficznej ikonografii luterańskiej sztuki religijnej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44936#0139
138
3. Henrich Vogtherr (?), Izaak błogosławiący Jakuba, drzeworyt,
1546. Wg E Muller, Images polémiques, il. 40
w papieskiej tiarze. Wyobrażenia te przejmowano ewi-
dentnie z wittenberskich rycin propagandowych, zacho-
wując równocześnie dystans do niektórych rozpowszech-
nionych w nich koncepcji19. Zdecydowanie unikano bo-
wiem wszystkich rozpowszechnionych w nich wulgar-
nych motywów (takich jak diabeł-smok wypróżniający
się na głowę papieża lub chłop robiący to samo do wnę-
trza tiary papieskiej), a także wyobrażeń sugerujących, że
papież jest Antychrystem20. Działanie takie nie wynika-
ło bynajmniej z resztek sympatii do biskupa rzymskiego,
ale miało zapobiec przesadnemu podkreślaniu jego zna-
czenia jako głównej przeszkody do oczyszczenia chrześ-
cijaństwa. Reformatorzy strasburscy głosili bowiem zde-
cydowanie, że człowiek powinien walczyć przede wszyst-
kim z podszeptami diabelskimi w swojej duszy, a dopiero
później zmagać się z przejawami działania szatana w ota-
czającym go świecie. Rycina propagandowa, przypisana
przez Mullera Jacobowi Cammerlanderowi, sugerowała
wręcz, że wezwanie do nawrócenia jest skierowane tak-
że do papieża, ponieważ ukazywała go na podobieństwo
Pawła spadającego z konia na drodze do Damaszku pod
wpływem wizji Chrystusa i pytania „Dlaczego mnie prze-
śladujesz?” (Dz 9, 4; il. i)21. Inny, wykonany w tym samym
warsztacie drzeworyt, świadczył jednak, iż strasburscy
protestanci nie liczyli raczej na to, że papież, uważający
się za następcę tego apostoła, zawróci ze złej drogi i za-
cznie głosić prawdziwą Ewangelię i umacniać prawdziwy
19 E Muller, Images polémiques, s. 109-115,316-322 (jak w przyp. 17).
20 O dosadności w przekazie propagandowych rycin wittenber¬
skich zob. zwłaszcza R.W. Scribner, For the Sake of Simple Folk.
Popular Propaganda for German Reformation, Cambridge 1981,
passim.
21 F. Muller, Images polémiques, s. 111, il. 21 (jak w przyp. 17).
4. Hans Weiditz, Alegoria trynitarna, drzeworyt, 1529. Wg F. Mul-
ler, Images polémiques, il. 38
Kościół. Dzieło to ukazywało bowiem Pawła przebijają-
cego papieża i biskupów mieczem [il. 2], wyobrażającym
Słowo Boże, które zgodnie z Listem do Hebrajczyków „jest
skuteczne i ostrzejsze niż wszelki miecz obosieczny, prze-
nikające aż do rozdzielenia duszy i ducha, stawów i szpi-
ku, zdolne osądzić pragnienia i myśli serca” (Hbr 4, 12).
Działanie Pawiowego miecza obala katolickich hierar-
chów, co świadczy, że osąd ów obnaża ich złe zamiary22.
Jednocząc się wobec rozważnego antypapizmu, stras-
burscy protestanci nie potrafili zająć równie jednolitego
stanowiska w sprawie roli obrazów w życiu Kościoła. Akty
ikonoklastyczne, do których zaczęło dochodzić w tym
mieście od 1524 r., nie spotkały się z tak zdecydowaną od-
powiedzią kościelnej elity, jak stało się to dwa lata wcześ-
niej w Wittenberdze23. Potępiano wprawdzie powszechnie
ich gwałtowność i towarzyszące im zaburzenie porząd-
ku społecznego, ale wielu uznało je za pretekst do pod-
jęcia dyskusji zmierzającej do zidentyfikowania i znisz-
czenia bądź ukrycia dzieł, które mogłyby sprowokować
wiernych do bałwochwalstwa. Pomiędzy pełnym rezer-
wy stwierdzeniem Butzera, że nie należy przywiązywać
zbytniej wagi do przedstawień religijnych, „które nie są
niczym innym, jak tylko wytworem ludzkich rąk”, a we-
zwaniami Diebolda Swartza do niszczenia wszystkich wi-
zerunków sakralnych jako tworów diabła popychających
22 Ibidem, s. 319-322, il. 108.
23 Zob. A. Gallas, Introduzione, [w:] M. Lutero, Contro i profeti
celesti sulle immagini e sul sacramento (1525), Torino 1999, s. 7-110;
W. Simon, Karlstadt neben Luther. Ihre Theologische Differenz im
Kontext der „Wittemberger Unruhen“ 1521/1522, [w:J Frömmigkeit
- Theologie - Frömmigkeitstheologie. Contribution to European
Church History, red. G. Litz, H. Munzert, R. Liebenberg, Leiden
2005, s. 318-334-
3. Henrich Vogtherr (?), Izaak błogosławiący Jakuba, drzeworyt,
1546. Wg E Muller, Images polémiques, il. 40
w papieskiej tiarze. Wyobrażenia te przejmowano ewi-
dentnie z wittenberskich rycin propagandowych, zacho-
wując równocześnie dystans do niektórych rozpowszech-
nionych w nich koncepcji19. Zdecydowanie unikano bo-
wiem wszystkich rozpowszechnionych w nich wulgar-
nych motywów (takich jak diabeł-smok wypróżniający
się na głowę papieża lub chłop robiący to samo do wnę-
trza tiary papieskiej), a także wyobrażeń sugerujących, że
papież jest Antychrystem20. Działanie takie nie wynika-
ło bynajmniej z resztek sympatii do biskupa rzymskiego,
ale miało zapobiec przesadnemu podkreślaniu jego zna-
czenia jako głównej przeszkody do oczyszczenia chrześ-
cijaństwa. Reformatorzy strasburscy głosili bowiem zde-
cydowanie, że człowiek powinien walczyć przede wszyst-
kim z podszeptami diabelskimi w swojej duszy, a dopiero
później zmagać się z przejawami działania szatana w ota-
czającym go świecie. Rycina propagandowa, przypisana
przez Mullera Jacobowi Cammerlanderowi, sugerowała
wręcz, że wezwanie do nawrócenia jest skierowane tak-
że do papieża, ponieważ ukazywała go na podobieństwo
Pawła spadającego z konia na drodze do Damaszku pod
wpływem wizji Chrystusa i pytania „Dlaczego mnie prze-
śladujesz?” (Dz 9, 4; il. i)21. Inny, wykonany w tym samym
warsztacie drzeworyt, świadczył jednak, iż strasburscy
protestanci nie liczyli raczej na to, że papież, uważający
się za następcę tego apostoła, zawróci ze złej drogi i za-
cznie głosić prawdziwą Ewangelię i umacniać prawdziwy
19 E Muller, Images polémiques, s. 109-115,316-322 (jak w przyp. 17).
20 O dosadności w przekazie propagandowych rycin wittenber¬
skich zob. zwłaszcza R.W. Scribner, For the Sake of Simple Folk.
Popular Propaganda for German Reformation, Cambridge 1981,
passim.
21 F. Muller, Images polémiques, s. 111, il. 21 (jak w przyp. 17).
4. Hans Weiditz, Alegoria trynitarna, drzeworyt, 1529. Wg F. Mul-
ler, Images polémiques, il. 38
Kościół. Dzieło to ukazywało bowiem Pawła przebijają-
cego papieża i biskupów mieczem [il. 2], wyobrażającym
Słowo Boże, które zgodnie z Listem do Hebrajczyków „jest
skuteczne i ostrzejsze niż wszelki miecz obosieczny, prze-
nikające aż do rozdzielenia duszy i ducha, stawów i szpi-
ku, zdolne osądzić pragnienia i myśli serca” (Hbr 4, 12).
Działanie Pawiowego miecza obala katolickich hierar-
chów, co świadczy, że osąd ów obnaża ich złe zamiary22.
Jednocząc się wobec rozważnego antypapizmu, stras-
burscy protestanci nie potrafili zająć równie jednolitego
stanowiska w sprawie roli obrazów w życiu Kościoła. Akty
ikonoklastyczne, do których zaczęło dochodzić w tym
mieście od 1524 r., nie spotkały się z tak zdecydowaną od-
powiedzią kościelnej elity, jak stało się to dwa lata wcześ-
niej w Wittenberdze23. Potępiano wprawdzie powszechnie
ich gwałtowność i towarzyszące im zaburzenie porząd-
ku społecznego, ale wielu uznało je za pretekst do pod-
jęcia dyskusji zmierzającej do zidentyfikowania i znisz-
czenia bądź ukrycia dzieł, które mogłyby sprowokować
wiernych do bałwochwalstwa. Pomiędzy pełnym rezer-
wy stwierdzeniem Butzera, że nie należy przywiązywać
zbytniej wagi do przedstawień religijnych, „które nie są
niczym innym, jak tylko wytworem ludzkich rąk”, a we-
zwaniami Diebolda Swartza do niszczenia wszystkich wi-
zerunków sakralnych jako tworów diabła popychających
22 Ibidem, s. 319-322, il. 108.
23 Zob. A. Gallas, Introduzione, [w:] M. Lutero, Contro i profeti
celesti sulle immagini e sul sacramento (1525), Torino 1999, s. 7-110;
W. Simon, Karlstadt neben Luther. Ihre Theologische Differenz im
Kontext der „Wittemberger Unruhen“ 1521/1522, [w:J Frömmigkeit
- Theologie - Frömmigkeitstheologie. Contribution to European
Church History, red. G. Litz, H. Munzert, R. Liebenberg, Leiden
2005, s. 318-334-