DOI article:
Buchenfeld, Irena: Jan Bukowski w Towarzystwie "Polska Sztuka Stosowana" (1901-1934?) w świetle najnowszych ustaleń
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.70757#0090
89
przygotowaniem wystawy jako członek komitetu organi-
zacyjnego z ramienia TPSS, jak i opracowaniem projek-
tów wybranych wnętrz.
W przywoływanej wielokrotnie monografii TPSS Agata
Wójcik, zamykając prezentację dokonań stowarzyszenia na
omówieniu kwestii związanych z organizacją wystawy kra-
kowskiej w 1912 roku i aktywnym udziałem w niej artystów
z kręgu ugrupowania, podkreśla, że „była to ostatnia i rów-
nocześnie wieńcząca działalność TPSS ekspozycja”83. Kresu
istnienia Towarzystwa monografistka upatruje w jego ak-
cesie do utworzonych z inicjatywy Muzeum Techniczno-
-Przemysłowego i przy nim działających Warsztatów Kra-
kowskich (WK) na początku 1914 roku. Autorka podąży-
ła - niesłusznie jednak, co postaram się udowodnić - za
ustaleniami pierwszej badaczki polskiej sztuki stosowanej
XX wieku, Ireny Huml84. Przy czym zdaje się nie zauwa-
żać informacji, które monografistka Warsztatów Krakow-
skich zawarła we wznowionej i uzupełnionej w 2009 roku
książce, gdzie czytamy: „Ostatnim udokumentowanym ak-
centem działalności organizacyjnej Towarzystwa był udział
w Krajowej Wystawie Kilimów Dawnych i Współczesnych
we Lwowie pod koniec roku 1913” - i dalej, nie do końca
zgodnie z faktami:
Był to czas, kiedy inicjatywę przejmowało organizowa-
ne już Stowarzyszenie Warsztaty Krakowskie, do którego
Polska Sztuka Stosowana zwróciła się z propozycją „po-
łączenia wysiłków”. W roku 1913 doszło do formalnego
przystąpienia na prawach członka do nowej grupy. Kil-
kunastu artystów Warsztatów przyjęło fikcyjne funkcje
we władzach TPSS, lecz nie przyniosło to żadnych wspól-
nych inicjatyw. W ramach wymiany Jerzy Warchałowski
został wybrany przewodniczącym Rady Nadzorczej War-
sztatów Krakowskich. Dwunastoletni okres działalności
Polskiej Sztuki Stosowanej dobiegał wówczas końca, cho-
ciaż formalnie nadal istniała, wspominana w kronice pis-
ma „Architekt”85.
Istniała, i to nie tylko formalnie. TPSS nie zostało roz-
wiązane, stało się jedynie oficjalnym członkiem Warszta-
tów na początku 1914 roku86. Co więcej, pozostało odręb-
ną prawnie jednostką organizacyjną podejmującą inicja-
tywy zarówno własne, jak i w kooperatywie z innymi sto-
warzyszeniami, zakładami czy instytucjami.
83 A. Wójcik, Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana, s. 168 (jak
w przyp. 30). W licznych publikacjach traktujących o TPSS ba-
daczka powtarza to przekonanie, a nawet wyznacza datę kończą-
cą działalność stowarzyszenia na rok 1913.
84 I. Huml, Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana, [w:] Polskie życie
artystyczne w latach 1890-1914, red. A. Wojciechowski, Wrocław-
Warszawa-Kraków 1967, s. 191; eadem, Polska sztuka stosowana
XX wieku, s. 38-41 (jak w przyp. 48).
85 Eadem, Warsztaty Krakowskie, w: Warsztaty Krakowskie 1913-
1926, red. M. Dziedzic, Kraków 2009, s. 40.
86 Zbiory Specjalne Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk (dalej:
ZB ISPAN), nr inw. 800/2, „Protokoły Rady Nadzorczej Warszta-
tów Krakowskich”, k. 13.
38. Józef Czajkowski, plakat Wystawy Architektury i Wnętrz w Oto-
czeniu Ogrodowym w Krakowie, 1912, w zbiorach Muzeum Naro-
dowego w Krakowie, nr inw. MNK-III-af-591. Fot. Pracownia Foto-
graficzna Muzeum Narodowego w Krakowie
W Krakowie współpraca ta skoncentrowana była na
zacieśnianiu więzi zarówno z Warsztatami (o czym po-
niżej), jak i z Muzeum Techniczno-Przemysłowym. To
ostatnie powołane zostało w roku 1868 z inicjatywy Adria-
na Baranieckiego (1828-1891) i - obok gromadzenia, prze-
chowywania i udostępniania opracowanych zbiorów -
przyczyniało się działalnością popularyzatorską oraz
edukacyjną do szerzenia reformy rzemiosła i przemysłu
artystycznego87. Dzieje instytucji są doskonale znane dzię-
ki badaniom m.in. Bolesławy Koło dziej owej, Zbigniewa
87 W muzeum organizowano kursy handlowe dla młodzieży (z bez-
płatnymi wejściówkami), niedzielne wykłady dla rzemieślników,
w 1870 roku utworzono Wyższy Zakład Naukowy dla Mężczyzn
(istniał zaledwie siedem lat); wielką ambicją Baranieckiego było
kształcenie kobiet - prowadzone początkowo nieregularnie cykle
wykładów wob ec wciąż rosnącego zainteresowania przekształcone
zostały w Wyższe Kursy dla Kobiet im. Baranieckiego, zwane po-
pularnie „Baraneum” (w kursach tych uczestniczyły m.in.: Olga
Boznańska, Aniela Pająkówna, Teofila Certowiczówna, Broni-
sława Rychter-Janowska, Halina Miączyńska). Zob. J. Rostafiń-
ski, Adrian Baraniecki, twórca Muzeum Przem. 1828-1891, „Prze-
mysł i Rzemiosło”, 1,1921, nr 1, s. 4-8; J. Kras, Wyższe Kursy dla
Kobiet im. A. Baranieckiego w Krakowie 1868-1924, Kraków 1972
(= Biblioteka Krakowska, 114); A. Szczerski, Wzorce tożsamości,
s. 215-218 (jak w przyp. 31).
przygotowaniem wystawy jako członek komitetu organi-
zacyjnego z ramienia TPSS, jak i opracowaniem projek-
tów wybranych wnętrz.
W przywoływanej wielokrotnie monografii TPSS Agata
Wójcik, zamykając prezentację dokonań stowarzyszenia na
omówieniu kwestii związanych z organizacją wystawy kra-
kowskiej w 1912 roku i aktywnym udziałem w niej artystów
z kręgu ugrupowania, podkreśla, że „była to ostatnia i rów-
nocześnie wieńcząca działalność TPSS ekspozycja”83. Kresu
istnienia Towarzystwa monografistka upatruje w jego ak-
cesie do utworzonych z inicjatywy Muzeum Techniczno-
-Przemysłowego i przy nim działających Warsztatów Kra-
kowskich (WK) na początku 1914 roku. Autorka podąży-
ła - niesłusznie jednak, co postaram się udowodnić - za
ustaleniami pierwszej badaczki polskiej sztuki stosowanej
XX wieku, Ireny Huml84. Przy czym zdaje się nie zauwa-
żać informacji, które monografistka Warsztatów Krakow-
skich zawarła we wznowionej i uzupełnionej w 2009 roku
książce, gdzie czytamy: „Ostatnim udokumentowanym ak-
centem działalności organizacyjnej Towarzystwa był udział
w Krajowej Wystawie Kilimów Dawnych i Współczesnych
we Lwowie pod koniec roku 1913” - i dalej, nie do końca
zgodnie z faktami:
Był to czas, kiedy inicjatywę przejmowało organizowa-
ne już Stowarzyszenie Warsztaty Krakowskie, do którego
Polska Sztuka Stosowana zwróciła się z propozycją „po-
łączenia wysiłków”. W roku 1913 doszło do formalnego
przystąpienia na prawach członka do nowej grupy. Kil-
kunastu artystów Warsztatów przyjęło fikcyjne funkcje
we władzach TPSS, lecz nie przyniosło to żadnych wspól-
nych inicjatyw. W ramach wymiany Jerzy Warchałowski
został wybrany przewodniczącym Rady Nadzorczej War-
sztatów Krakowskich. Dwunastoletni okres działalności
Polskiej Sztuki Stosowanej dobiegał wówczas końca, cho-
ciaż formalnie nadal istniała, wspominana w kronice pis-
ma „Architekt”85.
Istniała, i to nie tylko formalnie. TPSS nie zostało roz-
wiązane, stało się jedynie oficjalnym członkiem Warszta-
tów na początku 1914 roku86. Co więcej, pozostało odręb-
ną prawnie jednostką organizacyjną podejmującą inicja-
tywy zarówno własne, jak i w kooperatywie z innymi sto-
warzyszeniami, zakładami czy instytucjami.
83 A. Wójcik, Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana, s. 168 (jak
w przyp. 30). W licznych publikacjach traktujących o TPSS ba-
daczka powtarza to przekonanie, a nawet wyznacza datę kończą-
cą działalność stowarzyszenia na rok 1913.
84 I. Huml, Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana, [w:] Polskie życie
artystyczne w latach 1890-1914, red. A. Wojciechowski, Wrocław-
Warszawa-Kraków 1967, s. 191; eadem, Polska sztuka stosowana
XX wieku, s. 38-41 (jak w przyp. 48).
85 Eadem, Warsztaty Krakowskie, w: Warsztaty Krakowskie 1913-
1926, red. M. Dziedzic, Kraków 2009, s. 40.
86 Zbiory Specjalne Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk (dalej:
ZB ISPAN), nr inw. 800/2, „Protokoły Rady Nadzorczej Warszta-
tów Krakowskich”, k. 13.
38. Józef Czajkowski, plakat Wystawy Architektury i Wnętrz w Oto-
czeniu Ogrodowym w Krakowie, 1912, w zbiorach Muzeum Naro-
dowego w Krakowie, nr inw. MNK-III-af-591. Fot. Pracownia Foto-
graficzna Muzeum Narodowego w Krakowie
W Krakowie współpraca ta skoncentrowana była na
zacieśnianiu więzi zarówno z Warsztatami (o czym po-
niżej), jak i z Muzeum Techniczno-Przemysłowym. To
ostatnie powołane zostało w roku 1868 z inicjatywy Adria-
na Baranieckiego (1828-1891) i - obok gromadzenia, prze-
chowywania i udostępniania opracowanych zbiorów -
przyczyniało się działalnością popularyzatorską oraz
edukacyjną do szerzenia reformy rzemiosła i przemysłu
artystycznego87. Dzieje instytucji są doskonale znane dzię-
ki badaniom m.in. Bolesławy Koło dziej owej, Zbigniewa
87 W muzeum organizowano kursy handlowe dla młodzieży (z bez-
płatnymi wejściówkami), niedzielne wykłady dla rzemieślników,
w 1870 roku utworzono Wyższy Zakład Naukowy dla Mężczyzn
(istniał zaledwie siedem lat); wielką ambicją Baranieckiego było
kształcenie kobiet - prowadzone początkowo nieregularnie cykle
wykładów wob ec wciąż rosnącego zainteresowania przekształcone
zostały w Wyższe Kursy dla Kobiet im. Baranieckiego, zwane po-
pularnie „Baraneum” (w kursach tych uczestniczyły m.in.: Olga
Boznańska, Aniela Pająkówna, Teofila Certowiczówna, Broni-
sława Rychter-Janowska, Halina Miączyńska). Zob. J. Rostafiń-
ski, Adrian Baraniecki, twórca Muzeum Przem. 1828-1891, „Prze-
mysł i Rzemiosło”, 1,1921, nr 1, s. 4-8; J. Kras, Wyższe Kursy dla
Kobiet im. A. Baranieckiego w Krakowie 1868-1924, Kraków 1972
(= Biblioteka Krakowska, 114); A. Szczerski, Wzorce tożsamości,
s. 215-218 (jak w przyp. 31).