logia dostarczając źródeł dla całokształtu dziejów
społeczności ludzkiej w okresie przed pojawieniem
się zabytków piśmiennych, nie jest w stanie na
przykład odtworzyć imion władców, nazw bóstw,
dziejów myśli, poglądów filozoficznych i religij-
nych, praw, zakazów i nakazów czy melodii pieśni.
Jeśli chodzi o epoki późniejsze, może jedynie uzu-
pełniać i weryfikować źródła pisane, nawet jeśli
dotyczą one także sfery życia materialnego.
W efekcie takiego założenia archeologia zajmuje
się XIV, XVI, a nawet XVIII wiekiem. Sensacją
stały się badania, przeprowadzone przed kilku la-
ty na terenie obozu śmierci w Oświęcimiu, które
dostarczyły dodatkowych wstrząsających dowodów
działalności eksterminacyjnej hitlerowców. Aż do
dnia dzisiejszego tam, gdzie ludzie umierają, nie
pozostawiając po sobie słowa, szczególnej wymowy
nabierają milczące fakty archeologiczne, obiek-
tywni świadkowie wydarzeń.

Na to, aby dokonała się rewolucja w rozumie-
niu archeologii jako nauki historycznej, należało
spojrzeć na jej zadania i cele pod innym kątem
widzenia. Zastosowanie marksistowskiej metody
materializmu historycznego spowodowało zwróce-
nie uwagi na znaczenie narzędzi produkcji w prze-
mianach procesu dziejowego, na rolę sił wytwór-
czych — czyli szerokich mas ludu pracującego —
na stosunki wzajemne, jakie zachodziły między
siłami wytwórczymi a stosunkami produkcji.
Zrozumienie, iż proces dziejowy nie jest masą
przypadków, ale prawidłowością rozwojową wy-
nikającą z układów konieczności, które mieszczą
w sobie ten niewielki margines przypadku, decy-
dujący nawet o wygranej lub przegranej bitwie,
spowodowało zwrot w sposobie myślenia histo-
rycznego.

Zwrócenie baczniejszej uwagi na sprawę stre-
fy produkcji, gospodarki, na zagadnienia ustro-
jowe, na wzajemny układ stosunków między bazą
materialną a nadbudową ideologiczną, otworzy-
ło szerokie pole działania przed archeologią. Jest

13