DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.21361#0031
LOKACIE NA PRAWIE NIEMIECKIM A UKŁADY URBANISTYCZNE I ARCHITEKTURA...
ka koncentracji władzy a wcieleniem go do państwa
chrześcijańskiego, piastowskiego lub czeskiego. Data
początkowa to zapewne IX wiek, ze stwierdzonym
w badaniach archeologicznych zagęszczeniem osad-
nictwa4 i przekazami pisemnymi wskazującymi na ist-
nienie organizacji państwowej, której centrum mógłby
być Kraków: relacją Geografa Bawarskiego (połowa IX
wieku) i Żywotem św. Metodego (po 885)J. Nie wiemy,
jak datować początki chrześcijaństwa w Krakowie. Nie
ulega już wątpliwości, że odrzucić należy wizję wczesnej
chrystianizacji, wiązanej z ekspansją państwa Wielko-
morawskiego i wzmianką we wspomnianym Żywocie,
lecz nie popartej ustaleniami archeologii poza wyni-
kającym z bliskiego sąsiedztwa oddziaływaniem w sfe-
rze kultury materialnej6. Nie udało się odnaleźć ani
jednej małopolskiej budowli, która mogłaby uchodzić
za ówczesną świątynię chrześcijańską, a próby takich
interpretacji7 okazały się nieporozumieniem8. Wśród
badaczy rysują się dwa stanowiska, wiążące chrystia-
nizację bądź z Czechami (argumenty: św. Wacław jako
patron wawelskiej katedry, relacja Ibrahima ibn Jaku-
ba z 965/966 roku wskazująca na zależność Krakowa
od Pragi)9, bądź z włączeniem Krakowa do państwa
Piastów w okresie 985-992 lub 987-98910.
O powstaniu i znaczeniu krakowskiej osady lub
zespołu osad decydowały warunki naturalne, znane
dzięki badaniom geologicznym11. Zasadniczym ele-
mentem ukształtowania była wapienna skała Wawe-
lu, górująca nad doliną Wisły, którą wiódł najstarszy
szlak handlowy z południa na północ, krzyżujący się
tu, na przedpolu Karpat, z traktem prowadzącym z za-
chodu na wschód, którym zapewne podążał Ibrahim,
autor pierwszej wzmianki źródłowej o Krakowie z 965
roku. To Wawel był „pierwszym Krakowem", tutaj
rozwijało się najstarsze osadnictwo. O północne jego
stoki opierała się wysoczyzną, wyniesiona nad terasę
zalewową Wisły i jej dopływów, wymodelowana przez
Wisłę, Rudawe i Prądnik, rozszerzająca się ku pół-
nocy jako element zwany przez geologów „stożkiem
Rudawy i Prądnika" (ii. 1). Teren ułatwiał osadnictwo:
zabezpieczał przed powodziami i dawał obronność.
Zapewniały ją rozlewiska wspomnianych trzech rzek
po południowo-zachodniej i południowo-wschodniej
1. Kraków, zachodnia krawędź „stożka Rudawy i Prądnika"
z murem obronnym (po 1312?)
stronie stożka oraz - między nimi - skała Wawelu. Je-
dynie od północy terasa osadnicza była otwarta, wy-
magająca sztucznych zabezpieczeń.
Najstarsze zagospodarowanie Wawelu zapewne ni-
gdy nie będzie dokładnie poznane, albowiem później-
sze przekształcenia niemal unicestwiły warstwy kul-
turowe z doby przedchrześcijańskiej. Pogląd, że górna
krawędź wzgórza już wówczas (IX - początek X wie-
ku) otoczona była wałem12, podważyły badania den-
drochronologiczne, datujące ten element na 1016 rok13.
Należy się jednak zgodzić z tezami Jacka Poleskiego,
wskazującego na niejednorodność wału, w którego
strukturze występowałaby jedna lub dwie fazy sprzed
X wieku14. Wniosek ten jest logiczną konsekwencją
wczesnego datowania fortyfikacji dolnego podgrodzia
(Okołu; por. niżej), które nie mogło zyskać systemu
obronnego wcześniej niż gród. Znikomość materiałów
archeologicznych nie pozwala na potwierdzenie suge-
stii, że już wówczas mogła istnieć ogólna dyspozycja,
znana z epok późniejszych, z siedzibą władcy (może
wydzieloną przez dodatkową linię obronną od wscho-
du i podgrodziem od zachodu).
Zapewne już w IX wieku osadnictwo „zeszło"
z Wawelu: powstało drugie podgrodzie, czyli Okół.
Tę archaiczną nazwę, pochodzącą z wczesnego śred-
niowiecza i odnoszącą się w językach słowiańskich
do warownej osady, zanotowano dopiero w pierwszej
25
ka koncentracji władzy a wcieleniem go do państwa
chrześcijańskiego, piastowskiego lub czeskiego. Data
początkowa to zapewne IX wiek, ze stwierdzonym
w badaniach archeologicznych zagęszczeniem osad-
nictwa4 i przekazami pisemnymi wskazującymi na ist-
nienie organizacji państwowej, której centrum mógłby
być Kraków: relacją Geografa Bawarskiego (połowa IX
wieku) i Żywotem św. Metodego (po 885)J. Nie wiemy,
jak datować początki chrześcijaństwa w Krakowie. Nie
ulega już wątpliwości, że odrzucić należy wizję wczesnej
chrystianizacji, wiązanej z ekspansją państwa Wielko-
morawskiego i wzmianką we wspomnianym Żywocie,
lecz nie popartej ustaleniami archeologii poza wyni-
kającym z bliskiego sąsiedztwa oddziaływaniem w sfe-
rze kultury materialnej6. Nie udało się odnaleźć ani
jednej małopolskiej budowli, która mogłaby uchodzić
za ówczesną świątynię chrześcijańską, a próby takich
interpretacji7 okazały się nieporozumieniem8. Wśród
badaczy rysują się dwa stanowiska, wiążące chrystia-
nizację bądź z Czechami (argumenty: św. Wacław jako
patron wawelskiej katedry, relacja Ibrahima ibn Jaku-
ba z 965/966 roku wskazująca na zależność Krakowa
od Pragi)9, bądź z włączeniem Krakowa do państwa
Piastów w okresie 985-992 lub 987-98910.
O powstaniu i znaczeniu krakowskiej osady lub
zespołu osad decydowały warunki naturalne, znane
dzięki badaniom geologicznym11. Zasadniczym ele-
mentem ukształtowania była wapienna skała Wawe-
lu, górująca nad doliną Wisły, którą wiódł najstarszy
szlak handlowy z południa na północ, krzyżujący się
tu, na przedpolu Karpat, z traktem prowadzącym z za-
chodu na wschód, którym zapewne podążał Ibrahim,
autor pierwszej wzmianki źródłowej o Krakowie z 965
roku. To Wawel był „pierwszym Krakowem", tutaj
rozwijało się najstarsze osadnictwo. O północne jego
stoki opierała się wysoczyzną, wyniesiona nad terasę
zalewową Wisły i jej dopływów, wymodelowana przez
Wisłę, Rudawe i Prądnik, rozszerzająca się ku pół-
nocy jako element zwany przez geologów „stożkiem
Rudawy i Prądnika" (ii. 1). Teren ułatwiał osadnictwo:
zabezpieczał przed powodziami i dawał obronność.
Zapewniały ją rozlewiska wspomnianych trzech rzek
po południowo-zachodniej i południowo-wschodniej
1. Kraków, zachodnia krawędź „stożka Rudawy i Prądnika"
z murem obronnym (po 1312?)
stronie stożka oraz - między nimi - skała Wawelu. Je-
dynie od północy terasa osadnicza była otwarta, wy-
magająca sztucznych zabezpieczeń.
Najstarsze zagospodarowanie Wawelu zapewne ni-
gdy nie będzie dokładnie poznane, albowiem później-
sze przekształcenia niemal unicestwiły warstwy kul-
turowe z doby przedchrześcijańskiej. Pogląd, że górna
krawędź wzgórza już wówczas (IX - początek X wie-
ku) otoczona była wałem12, podważyły badania den-
drochronologiczne, datujące ten element na 1016 rok13.
Należy się jednak zgodzić z tezami Jacka Poleskiego,
wskazującego na niejednorodność wału, w którego
strukturze występowałaby jedna lub dwie fazy sprzed
X wieku14. Wniosek ten jest logiczną konsekwencją
wczesnego datowania fortyfikacji dolnego podgrodzia
(Okołu; por. niżej), które nie mogło zyskać systemu
obronnego wcześniej niż gród. Znikomość materiałów
archeologicznych nie pozwala na potwierdzenie suge-
stii, że już wówczas mogła istnieć ogólna dyspozycja,
znana z epok późniejszych, z siedzibą władcy (może
wydzieloną przez dodatkową linię obronną od wscho-
du i podgrodziem od zachodu).
Zapewne już w IX wieku osadnictwo „zeszło"
z Wawelu: powstało drugie podgrodzie, czyli Okół.
Tę archaiczną nazwę, pochodzącą z wczesnego śred-
niowiecza i odnoszącą się w językach słowiańskich
do warownej osady, zanotowano dopiero w pierwszej
25