DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.21361#0398
ZDZISŁAW ŻYGULSKI JUN.
BATORY POD PSKOWEM
I ZBROJA KRÓLEWSKA.
KONTEKST HISTORYCZNY
Stefan Batory, przyszły król Polski, syn wojewody
siedmiogrodzkiego Stefana, urodził się w 1533 roku
w Somlyó. Młodość spędził na dworze cesarza Karola
V, gdzie otrzymał wszechstronne wykształcenie. Prócz
swego ojczystego języka, węgierskiego, biegle mówił
po łacinie, włosku i niemiecku. Po pobycie we Wło-
szech powrócił do Siedmiogrodu i wziął udział w wal-
kach przeciw Habsburgom pretendenta do tronu Jana
Zapolyi, syna Izabeli Jagiellonki. Już wtedy zetknął się
z oddziaływaniem Polski jako sojuszniczki Węgier. Sta-
nął na czele poselstwa mającego doprowadzić do ugody
z Habsburgami i zakończenia wojny domowej. Podczas
pertraktacji uwięziono go w Wiedniu na rozkaz cesa-
rza Maksymiliana II. Po kilku latach odzyskał wolność
i został w 1571 roku powołany na księcia Siedmiogrodu,
zmuszony wszakże do przyjęcia zależności lennej za-
równo od Habsburgów, jak i Turcji Osmańskiej. Wciąż
zainteresowany Polską, po ucieczce Henryka Walezego
w 1575 roku, zgłosił swą kandydaturę do tronu polskie-
go, mając nie byle jakich konkurentów, m.in. samego
cesarza Maksymiliana II i cara moskiewskiego Iwana
Groźnego. Kandydatura cara była co prawda absurdal-
na, ale cesarz Maksymilian uzyskał poparcie senatorów
i 12 grudnia 1575 roku został ogłoszony królem. Wy-
borowi sprzeciwiła się większość szlachty prowadzona
przez Jana Zamoyskiego i w trzy dni później na polu
elekcyjnym okrzyknięto królem Stefana. Warunkiem,
jaki mu stawiano, oprócz zwykłego już w Polsce wy-
rzeczenia się absolutyzmu, było poślubienie Anny Ja-
giellonki jako królowej. Batory przyrzeczeń dotrzymał,
przybył do Krakowa z orszakiem wojska węgierskiego,
poślubił Annę i koronował się na Wawelu 1 marca roku
1576. Habsburskich stronników zmusił do uległości,
zresztą zbrojna interwencja austriacka nie groziła, gdyż
tymczasem zmarł cesarz Maksymilian. Przeciwko Ba-
toremu nadal występował Gdańsk, więc w pierwszym
rzędzie król musiał złamać opór tego miasta, tak waż-
nego dla Rzeczypospolitej. Najemne wojska gdańskie
rozbił pod Lubiszewem w 1577 roku. Tymczasem istot-
1. Marcin Kober, Portret Stefana Batorego, około 1383,
klasztor Misjonarzy w Krakowie
ne niebezpieczeństwo groziło teraz ze strony cara Iwa-
na Groźnego rozsierdzonego elekcyjną porażką. Batory
nie uląkł się pogróżek.
Nuncjusz Andrea Caligari tak pisał o Batorym:
„Król Stefan jest wzrostu wysokiego, takiego jak
ojciec święty Grzegorz XIII, dobrej tuszy i dobrze
zbudowany, włosów kędzierzawych i czarnych, nosi
brodę bardzo krótko strzyżoną, a kompleksja jego
392
BATORY POD PSKOWEM
I ZBROJA KRÓLEWSKA.
KONTEKST HISTORYCZNY
Stefan Batory, przyszły król Polski, syn wojewody
siedmiogrodzkiego Stefana, urodził się w 1533 roku
w Somlyó. Młodość spędził na dworze cesarza Karola
V, gdzie otrzymał wszechstronne wykształcenie. Prócz
swego ojczystego języka, węgierskiego, biegle mówił
po łacinie, włosku i niemiecku. Po pobycie we Wło-
szech powrócił do Siedmiogrodu i wziął udział w wal-
kach przeciw Habsburgom pretendenta do tronu Jana
Zapolyi, syna Izabeli Jagiellonki. Już wtedy zetknął się
z oddziaływaniem Polski jako sojuszniczki Węgier. Sta-
nął na czele poselstwa mającego doprowadzić do ugody
z Habsburgami i zakończenia wojny domowej. Podczas
pertraktacji uwięziono go w Wiedniu na rozkaz cesa-
rza Maksymiliana II. Po kilku latach odzyskał wolność
i został w 1571 roku powołany na księcia Siedmiogrodu,
zmuszony wszakże do przyjęcia zależności lennej za-
równo od Habsburgów, jak i Turcji Osmańskiej. Wciąż
zainteresowany Polską, po ucieczce Henryka Walezego
w 1575 roku, zgłosił swą kandydaturę do tronu polskie-
go, mając nie byle jakich konkurentów, m.in. samego
cesarza Maksymiliana II i cara moskiewskiego Iwana
Groźnego. Kandydatura cara była co prawda absurdal-
na, ale cesarz Maksymilian uzyskał poparcie senatorów
i 12 grudnia 1575 roku został ogłoszony królem. Wy-
borowi sprzeciwiła się większość szlachty prowadzona
przez Jana Zamoyskiego i w trzy dni później na polu
elekcyjnym okrzyknięto królem Stefana. Warunkiem,
jaki mu stawiano, oprócz zwykłego już w Polsce wy-
rzeczenia się absolutyzmu, było poślubienie Anny Ja-
giellonki jako królowej. Batory przyrzeczeń dotrzymał,
przybył do Krakowa z orszakiem wojska węgierskiego,
poślubił Annę i koronował się na Wawelu 1 marca roku
1576. Habsburskich stronników zmusił do uległości,
zresztą zbrojna interwencja austriacka nie groziła, gdyż
tymczasem zmarł cesarz Maksymilian. Przeciwko Ba-
toremu nadal występował Gdańsk, więc w pierwszym
rzędzie król musiał złamać opór tego miasta, tak waż-
nego dla Rzeczypospolitej. Najemne wojska gdańskie
rozbił pod Lubiszewem w 1577 roku. Tymczasem istot-
1. Marcin Kober, Portret Stefana Batorego, około 1383,
klasztor Misjonarzy w Krakowie
ne niebezpieczeństwo groziło teraz ze strony cara Iwa-
na Groźnego rozsierdzonego elekcyjną porażką. Batory
nie uląkł się pogróżek.
Nuncjusz Andrea Caligari tak pisał o Batorym:
„Król Stefan jest wzrostu wysokiego, takiego jak
ojciec święty Grzegorz XIII, dobrej tuszy i dobrze
zbudowany, włosów kędzierzawych i czarnych, nosi
brodę bardzo krótko strzyżoną, a kompleksja jego
392