DOI Artikel:
Stankiewicz, Aleksander: Łaźnia i ogród w rezydencji Zygmunta Gonzagi margrabiego Myszkowskiego w Pińczowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.31348#0168
się rozległy widok na dawny ogród, miasto oraz równinną dolinę rzeki Nidy,
płynącą w tym miejscu licznymi zakolami^ (il. 5).
Oglądany z okien pałacu krajobraz uzupełniła zachowana kaplica św. Anny,
wzniesiona na wzgórzu sąsiadującym z zamkiem w r. 1600. Jerzy Łoziński uwa-
żał, że swoim położeniem poza miastem nawiązywała do świątyń Santa Maria
delle Carceri w Prato, Santa Maria della Conselazione w Todi oraz Santa Maria
presso San Biagio w MontepulcianoV Jak wspomniano wcześniej, kaplica została
wtórnie ufortyfikowana przez Ferdynanda Myszkowskiego w latach 1630-1640 .
Wydaje się, że pierwotnie za wyborem miejsca jej budowy nie przemawiała chęć
zabudowania pozycji dogodnej dla ostrzału zamku przez wrogów, o czym wspo-
minał Adam Miłobędzki^ - kaplica miała być monumentem upamiętniającym
jubileusz roku 1600W Była również miejscem modlitwy za fundatorów oraz
spotkań religijnych Bractwa Literackiego św. Anny, uposażonego przez Zygmunta
Myszkowskiego w roku 1610 W Reguła członków bractwa zakładała m.in. obronę
prawd wiary przed innowiercami. Wydaje się więc, że wyeksponowanie budowli
o takim charakterze mogło być znakiem katolickiego wyznania neofity Mysz-
kowskiego^, symbolicznym oznaczeniem miasta, określanego przez XVI stulecie
jako „ariańskie Ateny"W
Jednocześnie warto zauważyć, że wznoszenie kaplic urozmaicających kra-
jobraz, a nawet założenia ogrodowe, było stosunkowo popularne na terenie
29 W XVI w. teoretycy architektury, tacy jak choćby Palladio, przykładali wagę do widoku z okien
lub loggi (Teoretycy pisarze i artyści o sztuce 7300-1600, oprać. j. Białostocki, Gdańsk 2007, s. 225).
Vincenzo Scamozzi starał się wykazać w swoim traktacie architektonicznym znaczenie otoczenia
i naturalnego położenia willi oraz wpływ krajobrazu na strukturę budowli (zob. A.M. Borys, Vinzenzo
Scamozzi and the Choreography q/Early Modern Architecture, Burlington 2014, s. 26-27,56).
30 J. Łoziński, Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1320-1620, Warszawa 1973, s. 143-145. Znane są
jednak również dwa inne przykłady tego typu wolno stojących budowli sakralnych w Rzeczy-
pospolitej - kaplica dworska w Karniowicach pod Krakowem (ok. 1604) oraz kaplica Michała
Archanioła (Rafała) na Górze Anielskiej pod Nieświeżem, wzniesiona około r. 1593 z polecenia
Mikołaja Radziwiłła „Sierotki". Interesująca jest w szczególności ta ostatnia, której położenie na
wzgórzu miało nawiązywać do sanktuarium Michała Archanioła w Gargano (zob. T. Bernatowicz,
Miles Christianus et Peregrinus. Fundacje Mikołaja Radziwiłła „Sierotki" w Ordynacji ATeświeskiej,
Warszawa 1998, s. 71).
31 A. Gruszecki, Bastionowe zaniki, s. 278-279; A. Miłobędzki, Zamek w Pińczowie, s. 39.
32 A. Miłobędzki, Zamek w Pińczowie, s. 39. Położenie na uboczu kaplicy nie sprzyjało jej użyt-
kowaniu. Andrzej Fischinger (Santi Gucci, s. 68) ustalił, że kaplica była opuszczona w końcu
XVIII w. i przeznaczona do rozbiórki. W pierwszej połowie XVII w. ważniejsza dla samych
Myszkowskich w prywatnej dewocji okazała się kaplica zamkowa św. Zygmunta, gdzie paulini
odprawiali dla nich nabożeństwa. Również mieszkańcy woleli korzystać z obiektów sakralnych
w samym mieście, a Bractwa Różańcowe oraz Aniołów Stróżów funkcjonowały przy miejskich
kościołach (zob. j. Zbudniewek, Kościelne dzieje Pińczowa w KVł-Włłł wieku. Kilka słów
o zamierzchłej przeszłości, „Pietas et Studium", 1,2008, s. 146). Po sprowadzeniu reformatów do
Pińczowa w r. 1683 kaplice przy dawnej kolegiacie na Miro wie w Pińczowie zyskały wezwania
św. Anny i św. Prospera (j. Wiśniewski, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek
wpińczowskiem, skaibmierskiem i wislickiem, Mariówka 1927, s. 280; KZSP III, 9, s. 4; j. Łoziń-
ski, Grobowe kaplice kopułowe, s. 172). Może to świadczyć o przeniesieniu nabożeństw bractwa
z kaplicy na wzgórzu do kościoła w mieście.
33 A. Fischinger, Santi Gucci, s. 68; j. Łoziński, Grobowe kaplice kopułowe, s. 142.
34 j. Zbudniewek, Kościelne dzieje Pińczowa, s. 147.
35 Zygmunt Myszkowski przeszedł z kalwinizmu na katołicyzm pod wpływem stryja, biskupa
Piotra Myszkowskiego, w r. 1578 (zob. U. Augustyniak, Myszkowski Zygmunt, w: Polski Słownik
Biograficzny [dalej: PSB], t. 22, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977, s. 404).
36 j. Zbudniewek, Kościelne dzieje Pińczowa, s. 132-145.
166
ARTYKUŁY
Ateksander Stankiewicz
płynącą w tym miejscu licznymi zakolami^ (il. 5).
Oglądany z okien pałacu krajobraz uzupełniła zachowana kaplica św. Anny,
wzniesiona na wzgórzu sąsiadującym z zamkiem w r. 1600. Jerzy Łoziński uwa-
żał, że swoim położeniem poza miastem nawiązywała do świątyń Santa Maria
delle Carceri w Prato, Santa Maria della Conselazione w Todi oraz Santa Maria
presso San Biagio w MontepulcianoV Jak wspomniano wcześniej, kaplica została
wtórnie ufortyfikowana przez Ferdynanda Myszkowskiego w latach 1630-1640 .
Wydaje się, że pierwotnie za wyborem miejsca jej budowy nie przemawiała chęć
zabudowania pozycji dogodnej dla ostrzału zamku przez wrogów, o czym wspo-
minał Adam Miłobędzki^ - kaplica miała być monumentem upamiętniającym
jubileusz roku 1600W Była również miejscem modlitwy za fundatorów oraz
spotkań religijnych Bractwa Literackiego św. Anny, uposażonego przez Zygmunta
Myszkowskiego w roku 1610 W Reguła członków bractwa zakładała m.in. obronę
prawd wiary przed innowiercami. Wydaje się więc, że wyeksponowanie budowli
o takim charakterze mogło być znakiem katolickiego wyznania neofity Mysz-
kowskiego^, symbolicznym oznaczeniem miasta, określanego przez XVI stulecie
jako „ariańskie Ateny"W
Jednocześnie warto zauważyć, że wznoszenie kaplic urozmaicających kra-
jobraz, a nawet założenia ogrodowe, było stosunkowo popularne na terenie
29 W XVI w. teoretycy architektury, tacy jak choćby Palladio, przykładali wagę do widoku z okien
lub loggi (Teoretycy pisarze i artyści o sztuce 7300-1600, oprać. j. Białostocki, Gdańsk 2007, s. 225).
Vincenzo Scamozzi starał się wykazać w swoim traktacie architektonicznym znaczenie otoczenia
i naturalnego położenia willi oraz wpływ krajobrazu na strukturę budowli (zob. A.M. Borys, Vinzenzo
Scamozzi and the Choreography q/Early Modern Architecture, Burlington 2014, s. 26-27,56).
30 J. Łoziński, Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1320-1620, Warszawa 1973, s. 143-145. Znane są
jednak również dwa inne przykłady tego typu wolno stojących budowli sakralnych w Rzeczy-
pospolitej - kaplica dworska w Karniowicach pod Krakowem (ok. 1604) oraz kaplica Michała
Archanioła (Rafała) na Górze Anielskiej pod Nieświeżem, wzniesiona około r. 1593 z polecenia
Mikołaja Radziwiłła „Sierotki". Interesująca jest w szczególności ta ostatnia, której położenie na
wzgórzu miało nawiązywać do sanktuarium Michała Archanioła w Gargano (zob. T. Bernatowicz,
Miles Christianus et Peregrinus. Fundacje Mikołaja Radziwiłła „Sierotki" w Ordynacji ATeświeskiej,
Warszawa 1998, s. 71).
31 A. Gruszecki, Bastionowe zaniki, s. 278-279; A. Miłobędzki, Zamek w Pińczowie, s. 39.
32 A. Miłobędzki, Zamek w Pińczowie, s. 39. Położenie na uboczu kaplicy nie sprzyjało jej użyt-
kowaniu. Andrzej Fischinger (Santi Gucci, s. 68) ustalił, że kaplica była opuszczona w końcu
XVIII w. i przeznaczona do rozbiórki. W pierwszej połowie XVII w. ważniejsza dla samych
Myszkowskich w prywatnej dewocji okazała się kaplica zamkowa św. Zygmunta, gdzie paulini
odprawiali dla nich nabożeństwa. Również mieszkańcy woleli korzystać z obiektów sakralnych
w samym mieście, a Bractwa Różańcowe oraz Aniołów Stróżów funkcjonowały przy miejskich
kościołach (zob. j. Zbudniewek, Kościelne dzieje Pińczowa w KVł-Włłł wieku. Kilka słów
o zamierzchłej przeszłości, „Pietas et Studium", 1,2008, s. 146). Po sprowadzeniu reformatów do
Pińczowa w r. 1683 kaplice przy dawnej kolegiacie na Miro wie w Pińczowie zyskały wezwania
św. Anny i św. Prospera (j. Wiśniewski, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek
wpińczowskiem, skaibmierskiem i wislickiem, Mariówka 1927, s. 280; KZSP III, 9, s. 4; j. Łoziń-
ski, Grobowe kaplice kopułowe, s. 172). Może to świadczyć o przeniesieniu nabożeństw bractwa
z kaplicy na wzgórzu do kościoła w mieście.
33 A. Fischinger, Santi Gucci, s. 68; j. Łoziński, Grobowe kaplice kopułowe, s. 142.
34 j. Zbudniewek, Kościelne dzieje Pińczowa, s. 147.
35 Zygmunt Myszkowski przeszedł z kalwinizmu na katołicyzm pod wpływem stryja, biskupa
Piotra Myszkowskiego, w r. 1578 (zob. U. Augustyniak, Myszkowski Zygmunt, w: Polski Słownik
Biograficzny [dalej: PSB], t. 22, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977, s. 404).
36 j. Zbudniewek, Kościelne dzieje Pińczowa, s. 132-145.
166
ARTYKUŁY
Ateksander Stankiewicz