Modus: Prace z historii sztuki (19.2019)

ją do rzadkiej kategorii wizerunków
określonych niemieckim terminem
Einsatzbild, w których samodzielny
panel stanowi część większej kom-
pozycji o charakterze jego oprawy3.
Ich występowanie w sztuce bizan-
tyńskiej nie zwracało dotąd uwagi
badaczy. Na sporadyczne pojawianie
się tego rozwiązania w malarstwie
ikonowym zwrócił uwagę jedynie
Panagiotis L. Vokotopoulos i jako
pierwszy zaproponował dla nich
termin Composite icons (Evv6sTsę
EiKÓvEę)4, który na potrzeby niniej-
szej publikacji zostanie przetłuma-
czony jako „ikony kompozytowe”,
co stanowi pierwszą propozycję

3. Ikona z Wlatadonu,
wstawiona ikona z xiv w.,
klasztor Wlatadon, Saloniki.
Fot. Dorota Zaprzalska

polskiej nazwy dla tej grupy. Wstawionym elementem może być ikona mozaiko-
wa lub reliefowa, jednakże większa ikona musi być wykonana w technice tempery
na drewnie, dlatego też termin ten nie może być stosowany w przypadku obrazów
z metalową oprawą5. W poniższych rozważaniach ikona z Wlatadonu zostanie
porównana z innymi ikonami tego typu, w celu przybliżenia zjawiska ponownego
użycia starszego przedstawienia w nowym oraz znalezienia odpowiedzi na pytanie
o motywy tego działania.
Pierwsza wzmianka o ikonie pojawia się w spisie klasztornym z 1899 roku6.
Literatura na jej temat jest dość skromna - istnieją jedynie dwa opracowania
monograficzne - krótki artykuł Andreasa Xyngopoulosa z 1948 roku7 poświęcony
niemal w całości starszej ikonie, a także praca Anastasii Tourty o ikonie młod-
szej8. Autorka powróciła do niej w publikacji z 1992 roku, stanowiącej omówienie
wybranych obrazów w klasztorze9. Xynopoulos i Tourta są również autorami not

3 Pojedyncze przykłady pojawiają się w publikacjach poruszających problem tendencji retro-
spektywnych w sztuce i kultu obrazów, zob. m.in.: A. Nagel, Icons and Early Modern Portraits,
w: El retrato del Renacimiento, red. M. Falomir,Madrid 2008, s. 423-424, il. 15,22; H. Belting, Obraz
i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, tłum. T. Zatorski, Gdańsk 2010, s. 483,555-558, il. 253,
294, xi; M. Holmes, The Miraculous Image in Renaissance Florence, New Haven 2013, s. 205-206,
il. 188,189; nieco szerzej Einsatzbilder w sztuce zachodniej zostały opisane przez niemieckich
badaczy Karla Augusta Wirtha i Martina Warnke, zob. K. A. Wirth, Einsatzbild, w: Reallexikon zur
deutschen Kunstgeschichte, t. 4, Stuttgart 1958, s. 1006-1019; M. Warnke, Italienische Bildtabernakel
bis zum Friihbarock, „Miinchner Jahrbuch der bildenden Kunst”, 19,1968, s. 61-102.
4 P. Vokotopoulos, Composite Icons, w: Griechische Ikonen: Beitrdge des Kolloąuiums zum Gedenken
an Manolis Chatzidakis, red. E. Haustein-Bartsch, N. Chatzidakis, Athens-Recklinghausen 2000,
s. 5; II. A. BoKorónouAoę, AwArtę EiKÓvcę. Mia npairr] Karaypa(pą,w: Tą pa MeveXócov Elapkapa,
HpókAelo 2002, s. 299.
5 Ibidem.
6 T. A. SToyióyXoi), H cv 0E<j<jaXovlKr] nazpiapyiKr] povą tojv BAacddaw (AvdXeKTa BXaTd5wv 12),
®EooaXoviKr| 1971, s. 130-131.
7 A. Xyngopoulos, Une icone byzantine a Thessaloniąue,,,Cahiers Archeologiąues”, 3,1948, s. 114-128.
8 A. Toupra, Appinpómonr] eikóvoc arą povą Bkaraóaw, „KXr|povopia”, 9,1977, s. 133-153.
9 Eadem, Eikóvcę anó to CKEVO(pvXaKio rąę kpdę Movąę BXard8a)v, w: Xpi<jTiaviKri &eooakoviKr/:
anó Trją enoyąę tcov Kopvr]va)v pćypt Kai rpą AkanjEioą rpą 0EaaaXovlKr]ą vnó tcov Odcopavó>v
(1430), ®EooaXoviKr| 1992, s. 176-178.

6

ARTYKUŁY

Dorota Zaprzalska