Modus: Prace z historii sztuki (19.2019)

Od „szkoły berlińskiej”
do secesji: przyczynek
do architektury miejskich
zakładów przemysłowych Lwowa
w latach 1858-1914* 1

modus
prace z historii sztuki
art history journal
xix, 2019
0

W xix stuleciu budowę miejskich zakładów przemysłowych podejmowali naj-
częściej prywatni inwestorzy w porozumieniu z władzami miast. Ich celem
było osiąganie zysku, a poprzez umasowienie produkcji - doprowadzenie do
obniżenia kosztów dostarczanych produktów i usług. W zamian za wykonanie
infrastruktury technicznej, jaka stawała się niezbędna do utrzymania odpo-
wiedniego standardu życia mieszkańców (oświetlenie, sprawny transport pub-
liczny), miejskie samorządy przyznawały zrzeszającym prywatnych inwesto-
rów spółkom monopol na produkcję i sprzedaż gazu oraz usługi transportowe
(omnibusy, tramwaje)2. Z tego względu inwestorom zależało na dostosowaniu
potrzebnej zabudowy do funkcji produkcyjnych oraz wystawieniu jej z tanich
i możliwie trwałych materiałów. Jej zaprojektowanie zlecano na ogół inżynierom
związanym z poszczególnymi dziedzinami techniki. Stąd do końca xix wieku
powstałe zabudowy miejskich zakładów przemysłowych miały skromne formy
architektoniczne.
Po kryzysie gospodarczym z 1873 roku, zwłaszcza w miastach niemieckich na-
rastała tendencja polegająca na podjęciu trudu prowadzenia tego typu zakładów
przez miejskie samorządy. Uznano wówczas, że to miasta powinny realizować
inwestycje infrastrukturalne, które należy finansować bez udziału prywatnych
spółek, dążących do osiągania jak największych zysków i nie uwzględniających
interesu ich mieszkańców. Na tym tle wybuchały liczne spory z inwestorami,
którzy dążyli do utrzymania uzyskanych monopoli na produkcję i sprzedaż gazu

For English - see p. 213

TOMASZ DYWAN

1 Tekst opracowano w ramach realizacji projektu badawczego Narodowego Centrum Na-
uki opus 8 pt. „Miejska infrastruktura techniczna Lwowa 1870-1918” (nr UMO-2014/15/B/
HS3/02493).
2 R. Banik-Schweitzer, Liberale Kommunalpolitik in Bereichen der technischen Infrastruktur Wiens,
w: Wien in der liberalen Ara, Wien 1978 (= Forschungen und Beitrage zur Wiener Stadtge-
schichte, i), s. 91-119; W.R. Krabbe, Kommunalpolitik und Industrialisierung. Die Entfaltung der
stddtischen Leistungsverwaltung im 19. und fruhen 20. Jahrhundert. Fallstudien zu Dortmund
und Munster, Stuttgart 1985 (= Schriften Deutschen Instituts fur Urbanistik, 74), s. 22-77.

ARTYKUŁY

161