Modus: Prace z historii sztuki (19.2019)

4. Oddawanie pokłonu
ikonie, miniatura
z manuskryptu Psałterz
Hamiltona, fol. 39v, Cypr (?)
ok. 1300 r., Staatliche
Museen Berlin (Ms78A.9.).
Fot. wg Byzantium: Faith
and Power, s. 153, nr 77
5. Ikona z Triumfem
Ortodoksji, Konstantynopol,
ok. 1400 r., British Museum.
Fot. wg Byzantium: Faith
and Power, s. 154, nr 78
6. Dwustronna ikona
ze wstawioną ikoną
Hodegetrii, xm i xiv w.,
klasztor Wlatadon,
Saloniki. Fot. wg A. ToupTCt,
iKeuocpuAÓKio iepaęMovijc;
BXaTa5u)v, GeooaXoviKri
2009, s. 42
7. Ikona Deksiokratusy,
Cypr (?), ok. 1200 r., Muzeum
Kultury Bizantyńskiej
w Salonikach. © Hellenie
Ministry of Culture and
Tourism. Museum of Byzan-
tine Culture, Thessaloniki
8. Pole dodane pierwotnie
do ikony Deksiokratusy ze
scenami z życia św. Para-
skewy, xvi 11 w., kościół
św. Paraskewy, Saloniki.
Fot. wg A. Toupra, EiKÓva
AsĘiOKpaTOÓaaę, il. 342

ukazujących inne obrazy, będące najważniejszym elementem przedstawienia, jak
ma to miejsce w ilustracji z Psałterza Hamiltona (il. 4) lub w ikonie Triumfu Orto-
doksji (il. 5)17. Ikonę z Wlatadonu łączy z powyższymi przykładami podobieństwo
kompozycji, jednakże w jej przypadku centralny wizerunek nie jest namalowanym,
lecz fizycznie wstawionym elementem, dlatego też bardziej zasadne wydaje się
porównanie jej do innych ikon kompozytowych. W samym Wlatadonie znajduje
się jeszcze jedno dzieło ponownie wykorzystane poprzez wstawienie. Jest to ikona
Hodegetrii (il. 6) z drugiej połowy xm wieku, wprawiona w ikonę ze scenami
skupiającymi się na życiu Marii oraz ponownym przyjściu Chrystusa, które zo-
stały zaaranżowane w trzy rzędy - u góry Hetoimasia i Zwiastowanie, pośrodku
archaniołowie umieszczeni po bokach wstawionej ikony, a w najniższym rzę-
dzie Koimesis. Widoczne jest nieznaczne rozszerzenie powierzchni malarskiej na
wstawioną ikonę, co może świadczyć o dążeniu malarza do stworzenia wrażenia
jedności. Nie tylko staranność techniczna, ale też dbałość, z jaką dopasowano
program ikonograficzny, świadczą o tym, jak wielce przemyślany został akt wsta-
wiania. W dolnej części obrazu znajduje się inskrypcja AE(H)X(IX) T(OY) A(OY)
AOY T(OY) ©(EOY) ©EOAflP(OY)18, upamiętniająca być może duchownego
fundującego wstawienie ikony. Najpewniej miało to miejsce pod koniec xiv wieku,
na co wskazuje styl zachowanych scen19. Oprócz dwóch przykładów z Wlatadonu,
w Salonikach znajduje się jeszcze jedna ikona kompozytowa - Deksiokratusa (il. 7)
z ok. 1200 roku, przechowywana w Muzeum Kultury Bizantyńskiej. Przed oczysz-
czeniem sądzono, że przedstawia św. Paraskewę i w xvm wieku dodano do niej
pole ze scenami z życia (il. 8), natomiast w 1900 roku została przeniesiona do
cmentarnego kościoła św. Paraskewy20. Zdaje się, że dodanie pola miało na celu
umożliwienie identyfikacji świętej, a inspiracją do powiększenia w takiej formie
17 A. Weyl Carr, Expressions of Faith and Power, w: Byzantium: Faith, s. 148-149.
18 Tłum.: Modlitwa sługi Bożego Theodorosa.
19 A. Toupra, Eikóvcc;, s. 179.
20 A. Toupra, Eikóva AdyoKpaToóoac, n<xv<xyiaę ort] <dt(JoaXov'mj, w: Evcppóavvov: arpićpcopa arov
MavóXr] XaTkrj8aKr], t. 2, A0ąva 1992, s. 607-617; Męręp &eov: om£.iKovioeic, rr/ę Etavayiaę ort]
/3vkocvrivf] TĆyyr], red. M. BaaAdKT], A0r|va 2000, s. 474, nr 78.

8 ARTYKUŁY

Dorota Zaprzalska