DOI Artikel:
Zaprzalska, Dorota: Ikona tzw. kompozytowa w klasztorze Wlatadon w Salonikach – zagadnienie formuły ikonograficzno-kompozycyjnej i funkcji ideowo-dewocyjnej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51255#0013
Akt wstawienia jako „renowacja”
Bardzo możliwe, że wstawienie miało na celu utrzymanie starszego dzieła w jak
najlepszym stanie, natomiast powiększenie powinno chronić je przed zniszczeniem.
Ikony nigdy nie traktowano jedynie w kategoriach estetycznych, była ona, i nadal
pozostaje, obrazem dewocyjnym, który jest uważany za święty Niejednokrotnie
17. Ikona pięciu męczen-
ników z Sebasty, xi/xii w.,
Wielka Ławra, Athos.
Fot. wg M. XaT<r)5ÓKnę,
XpovoXoYHlJ£vi] Bu(avTivii
1986, il. x
podkreślali to teolodzy, tacy jak chociażby Teodor Studyta, który w Liście do Platona
z Sakudion zaznaczył, że istota świętości w ikonie nie jest zależna od materiału, lecz
od świętego pierwowzoru. Gdy obraz zostanie zniszczony, to nie tylko przedstawie-
nie zostaje utracone, ale też łączność z pierwowzorem będąca źródłem świętości31.
Następstwem tej relacji oraz zależności kopii od oryginału32 było otaczanie obrazów
szczególną czcią, a także dbałość o ich materialną stronę33. Poświadczają to również
teksty, przykładowo typikon monasteru Matki Boskiej Zbawczyni Świata w Ferres
z 1152 roku, w którym to założyciel klasztoru przekazał instrukcje postępowania
z ikonami zdobiącymi jego grób: „Jeżeli drewno z czasem zacznie próchnieć, obecny
igumen ma za zadanie znaleźć biegłego rzemieślnika, który zręcznie przeniesie obra-
zy na nowe panele z drewna wiązu i ustawi je ponownie tam gdzie były przedtem
- na moim grobie”34. Fragment ten oczywiście nie świadczy o istnieniu konserwacji
31 Theodori Studitae Epistulae, red. G. Fatouros, Berolini-Novi Eboraci 1992 (= Corpus Fontium
Historiae Byzantinae: Series Berolinensis 31/1), s. 164-168.
32 Szerzej zob. G. Babic, II modello e la replica nellarte bizantina delle icone, „Arte Cristiana”, 76,
1988, s. 62-78, zwłaszcza s. 66; G. Vikan, Ruminations on Edible Icons: Originals and Copies in
the Art of Byzantium, „Studies in the History of Art”, 20,1989, s. 47-59; G. Dagron, Holy Images
and Likeness, „Dumbarton Oaks Papers”, 45,1991, s. 23-33.
33 A. Giakalis, Images of the Divine. The Theology of Icons and the Seven Ecumenical Council, Leiden-
-New York 1994, s. 106-122.
34 Tłum, własne za: Kosmosoteira: Typikon of the Sebastokrator Isaac Komnenosfor the Monastery
of the Mother of God Kosmosoteira near Bera, w: Byzantine Monastic Foundation. A Complete
12
ARTYKUŁY
Dorota Zaprzalska
Bardzo możliwe, że wstawienie miało na celu utrzymanie starszego dzieła w jak
najlepszym stanie, natomiast powiększenie powinno chronić je przed zniszczeniem.
Ikony nigdy nie traktowano jedynie w kategoriach estetycznych, była ona, i nadal
pozostaje, obrazem dewocyjnym, który jest uważany za święty Niejednokrotnie
17. Ikona pięciu męczen-
ników z Sebasty, xi/xii w.,
Wielka Ławra, Athos.
Fot. wg M. XaT<r)5ÓKnę,
XpovoXoYHlJ£vi] Bu(avTivii
1986, il. x
podkreślali to teolodzy, tacy jak chociażby Teodor Studyta, który w Liście do Platona
z Sakudion zaznaczył, że istota świętości w ikonie nie jest zależna od materiału, lecz
od świętego pierwowzoru. Gdy obraz zostanie zniszczony, to nie tylko przedstawie-
nie zostaje utracone, ale też łączność z pierwowzorem będąca źródłem świętości31.
Następstwem tej relacji oraz zależności kopii od oryginału32 było otaczanie obrazów
szczególną czcią, a także dbałość o ich materialną stronę33. Poświadczają to również
teksty, przykładowo typikon monasteru Matki Boskiej Zbawczyni Świata w Ferres
z 1152 roku, w którym to założyciel klasztoru przekazał instrukcje postępowania
z ikonami zdobiącymi jego grób: „Jeżeli drewno z czasem zacznie próchnieć, obecny
igumen ma za zadanie znaleźć biegłego rzemieślnika, który zręcznie przeniesie obra-
zy na nowe panele z drewna wiązu i ustawi je ponownie tam gdzie były przedtem
- na moim grobie”34. Fragment ten oczywiście nie świadczy o istnieniu konserwacji
31 Theodori Studitae Epistulae, red. G. Fatouros, Berolini-Novi Eboraci 1992 (= Corpus Fontium
Historiae Byzantinae: Series Berolinensis 31/1), s. 164-168.
32 Szerzej zob. G. Babic, II modello e la replica nellarte bizantina delle icone, „Arte Cristiana”, 76,
1988, s. 62-78, zwłaszcza s. 66; G. Vikan, Ruminations on Edible Icons: Originals and Copies in
the Art of Byzantium, „Studies in the History of Art”, 20,1989, s. 47-59; G. Dagron, Holy Images
and Likeness, „Dumbarton Oaks Papers”, 45,1991, s. 23-33.
33 A. Giakalis, Images of the Divine. The Theology of Icons and the Seven Ecumenical Council, Leiden-
-New York 1994, s. 106-122.
34 Tłum, własne za: Kosmosoteira: Typikon of the Sebastokrator Isaac Komnenosfor the Monastery
of the Mother of God Kosmosoteira near Bera, w: Byzantine Monastic Foundation. A Complete
12
ARTYKUŁY
Dorota Zaprzalska