DOI article:
Nowak, Weronika: „Fabryka” kościoła i klasztoru ss. Norbertanek w Imbramowicach w latach 1711–1740: nowe ustalenia w sprawie finansowania i organizacji prac budowlanych oraz angażowanych artystów
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.51255#0071
i studiach poświęconych kulturze tego żeńskiego zakonu3. Świątynia do dziś nie
doczekała się pełnego opracowania monograficznego z zakresu historii sztuki.
W powstałych opracowaniach koncentrowano się głównie na analizie wnętrza
kościoła, którego harmonię argumentowano potwierdzonym źródłowo udziałem
wykształconego w Rzymie architekta Kacpra Bażanki. Budowla miała stanowić
sztandarowy przykład dzieła całościowego, zrealizowanego na ziemiach polskich
w osiemnastym stuleciu4. Najwięcej uwagi odbudowie świątyni poświęciła Hanna
Pieńkowska, która starała się zrekonstruować ten proces w oparciu o wybrane
fragmenty zachowanej kroniki sióstr. Autorka poruszyła problem dotyczący
fundacji i atrybucji dzieła, a także odniosła się do niektórych zagadnień związa-
nych z organizacją budowy - harmonogramu prac, sprowadzanych materiałów
i zatrudnianych wykonawców5.
Pełną rekonstrukcję „fabryki” imbramowickiej utrudnia przede wszystkim stan
zachowania oraz charakter źródeł archiwalnych. Do naszych czasów nie dotrwały
bowiem żadne rachunki, kwity ani księgi przychodów i wydatków klasztoru6.
W archiwum sióstr próżno też szukać poświadczeń kontraktów zawieranych z ar-
tystami oraz projektów budowli i jej wyposażenia. Podstawowym i nieocenionym
źródłem do badań historycznoartystycznych pozostaje kronika powstała w czasach
przełożeństwa ksieni Zofii Grothówny w latach 1703-17417. Ponowna lektura tekstu
połączona z analizą innych, nieinterpretowanych dotychczas archiwaliów8, pozwala
wnieść kilka nowych ustaleń dotyczących motywacji związanych z podjęciem
odbudowy, jej finansowaniem oraz organizacją klasztornej „fabryki”.
Okoliczności podjęcia odbudowy klasztoru,
jego kształt i zakres prowadzonych prac
Zasadniczą przyczyną rozpoczęcia prac budowlanych był pożar, który wybuchł
28 lipca 1710 roku. Pobieżne odczytanie przez badaczy zawartego w kronice
opisu tego wydarzenia sprawiło, że odbudowa klasztoru była przez długi czas
postrzegana jako proces wznoszenia całkowicie nowego budynku o niezależnym
3 Najnowszą publikacją jest zbiór esejów wydanych po konferencji towarzyszącej obchodom
trzechsetlecia konsekracji świątyni. W książce podano całą literaturę przedmiotu, zob. Trzech-
setlecie konsekracji kościoła klasztornego Świętych Apostołów Piotra i Pawła Sióstr Norbertanek
w Imbramowicach 1717-2017. Studia nad dziejami, sztuka i duchowością klasztoru, red. B. Skrzyd-
lewska, W. Żurek, Lublin 2017.
4 Zob. O. Zagórowski, Architekt Kacper Bażanka - około 1680-1726 r., „Biuletyn Historii Sztuki”
[dalej: bhs], 18,1956, s. 97-98; M. Karpowicz, Sztuka Polska, s. 10.
5 H. Pieńkowska, Dzieje i fabryka kościoła oraz klasztoru Norbertanek w Imbramowicach, „Folia
Historiae Artium”, 14,1978, s. 67-91.
6 Możliwe, że szczegółowego rejestru wydatków w ogóle nie sporządzano. Z siedemnastowiecz-
nych wizytacji wiadomo, że dokumentacji funduszy nie prowadzono wówczas skrupulatnie.
Gromadzone w klasztorze rachunki mogły zaginąć po konfiskacie, która towarzyszyła kasacie
klasztoru: Archiwum Sióstr Norbertanek w Imbramowicach [dalej: ani], sygn. C48, „Księga
wizytacji biskupich”, k. i7v-i8r, 23r, 3óv-37r; M. Dębowska, Klasztor Norbertanek w Imbramo-
wicach. Studia i materiały, Lublin 2012, s. 14.
7 Kronika ta została wydana drukiem w 2011 roku: Zofia Grothówna. Kronika klasztorna sióstr
norbertanek w Imbramowicach 1703-1741, red. W. Bielak, W. Żurek, Kielce 2011.
8 Do źródeł tych należy opracowana niedawno korespondencja oraz archiwalia na pozór niezwią-
zane z zagadnieniem odbudowy, takie jak siedemnastowieczny sumariusz dokumentów, księga
aniwersarzy oraz papiery dotyczące różnych spraw finansowych: ani, sygn. A22/A22a, „Księga
ofiar i jałmużn składanych na rzecz klasztoru ss. Norbertanek w Imbramowicach, pow. olkuskiego,
diecezji kieleckiej”. Księga ta zapisywana była z dwóch stron. Od przodu wynotowano zapisy
70
ARTYKUŁY
Weronika Nowak
doczekała się pełnego opracowania monograficznego z zakresu historii sztuki.
W powstałych opracowaniach koncentrowano się głównie na analizie wnętrza
kościoła, którego harmonię argumentowano potwierdzonym źródłowo udziałem
wykształconego w Rzymie architekta Kacpra Bażanki. Budowla miała stanowić
sztandarowy przykład dzieła całościowego, zrealizowanego na ziemiach polskich
w osiemnastym stuleciu4. Najwięcej uwagi odbudowie świątyni poświęciła Hanna
Pieńkowska, która starała się zrekonstruować ten proces w oparciu o wybrane
fragmenty zachowanej kroniki sióstr. Autorka poruszyła problem dotyczący
fundacji i atrybucji dzieła, a także odniosła się do niektórych zagadnień związa-
nych z organizacją budowy - harmonogramu prac, sprowadzanych materiałów
i zatrudnianych wykonawców5.
Pełną rekonstrukcję „fabryki” imbramowickiej utrudnia przede wszystkim stan
zachowania oraz charakter źródeł archiwalnych. Do naszych czasów nie dotrwały
bowiem żadne rachunki, kwity ani księgi przychodów i wydatków klasztoru6.
W archiwum sióstr próżno też szukać poświadczeń kontraktów zawieranych z ar-
tystami oraz projektów budowli i jej wyposażenia. Podstawowym i nieocenionym
źródłem do badań historycznoartystycznych pozostaje kronika powstała w czasach
przełożeństwa ksieni Zofii Grothówny w latach 1703-17417. Ponowna lektura tekstu
połączona z analizą innych, nieinterpretowanych dotychczas archiwaliów8, pozwala
wnieść kilka nowych ustaleń dotyczących motywacji związanych z podjęciem
odbudowy, jej finansowaniem oraz organizacją klasztornej „fabryki”.
Okoliczności podjęcia odbudowy klasztoru,
jego kształt i zakres prowadzonych prac
Zasadniczą przyczyną rozpoczęcia prac budowlanych był pożar, który wybuchł
28 lipca 1710 roku. Pobieżne odczytanie przez badaczy zawartego w kronice
opisu tego wydarzenia sprawiło, że odbudowa klasztoru była przez długi czas
postrzegana jako proces wznoszenia całkowicie nowego budynku o niezależnym
3 Najnowszą publikacją jest zbiór esejów wydanych po konferencji towarzyszącej obchodom
trzechsetlecia konsekracji świątyni. W książce podano całą literaturę przedmiotu, zob. Trzech-
setlecie konsekracji kościoła klasztornego Świętych Apostołów Piotra i Pawła Sióstr Norbertanek
w Imbramowicach 1717-2017. Studia nad dziejami, sztuka i duchowością klasztoru, red. B. Skrzyd-
lewska, W. Żurek, Lublin 2017.
4 Zob. O. Zagórowski, Architekt Kacper Bażanka - około 1680-1726 r., „Biuletyn Historii Sztuki”
[dalej: bhs], 18,1956, s. 97-98; M. Karpowicz, Sztuka Polska, s. 10.
5 H. Pieńkowska, Dzieje i fabryka kościoła oraz klasztoru Norbertanek w Imbramowicach, „Folia
Historiae Artium”, 14,1978, s. 67-91.
6 Możliwe, że szczegółowego rejestru wydatków w ogóle nie sporządzano. Z siedemnastowiecz-
nych wizytacji wiadomo, że dokumentacji funduszy nie prowadzono wówczas skrupulatnie.
Gromadzone w klasztorze rachunki mogły zaginąć po konfiskacie, która towarzyszyła kasacie
klasztoru: Archiwum Sióstr Norbertanek w Imbramowicach [dalej: ani], sygn. C48, „Księga
wizytacji biskupich”, k. i7v-i8r, 23r, 3óv-37r; M. Dębowska, Klasztor Norbertanek w Imbramo-
wicach. Studia i materiały, Lublin 2012, s. 14.
7 Kronika ta została wydana drukiem w 2011 roku: Zofia Grothówna. Kronika klasztorna sióstr
norbertanek w Imbramowicach 1703-1741, red. W. Bielak, W. Żurek, Kielce 2011.
8 Do źródeł tych należy opracowana niedawno korespondencja oraz archiwalia na pozór niezwią-
zane z zagadnieniem odbudowy, takie jak siedemnastowieczny sumariusz dokumentów, księga
aniwersarzy oraz papiery dotyczące różnych spraw finansowych: ani, sygn. A22/A22a, „Księga
ofiar i jałmużn składanych na rzecz klasztoru ss. Norbertanek w Imbramowicach, pow. olkuskiego,
diecezji kieleckiej”. Księga ta zapisywana była z dwóch stron. Od przodu wynotowano zapisy
70
ARTYKUŁY
Weronika Nowak