DOI Artikel:
Dywan, Tomasz: Od „szkoły berlińskiej” do secesji: przyczynek do architektury miejskich zakładów przemysłowych Lwowa w latach 1858–1914
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.51255#0172
El
□
Nowego typu rzeźnię wystawiono w latach 1875-1876, według projektu
pochodzącego z Poznania a wykształconego w berlińskiej Bauakademie dy-
rektora miejskiego urzędu budowniczego Juliusza Hochbergera (1840-1905)38.
Przewidywał on wymurowanie z cegły na rzucie wydłużonego prostokąta
znacznych rozmiarów hali z wydzielonymi wewnątrz dwudziestoma osobnymi
komorami, przystosowanymi do uboju bydła. Zdecydowano się zatem wystawić
charakterystyczną dla dużych miast środkowoeuropejskich w trzeciej ćwierci
xix wieku (m.in. Wiednia, Berlina, Lipska czy Budapesztu) rzeźnię systemu
francuskiego, zwaną także komorową (Schlachtkammersystem)39. Powierzch-
nia komór o wymiarach 15 x 30 stóp (ok. 4-5 x 8-10 m) była uznawana za
najbardziej optymalną dla prowadzonego w nich uboju40. Do każdej z komór
prowadziły z zewnątrz osobne wejścia (rys. 3). Ponad nimi każdą z komór do-
świetlało prostokątne okno, zamknięte odcinkowo. Wewnętrzne ściany działowe
komór ubojowych były murowane do wysokości 3,8 m. Od tej wysokości do
poziomu więźby dachowej ściany były drewniane. Z drewna wykonano także
płatwiowo-kleszczową więźbę dachu, wspartą na drewnianych słupach (rys. 4).
Powstałe we wnętrzach komór ubojowych opary, na skutek dostępu z zewnątrz
chłodniejszego powietrza przez otwory wentylacyjne wykonane w drzwiach,
unosiły się swobodnie ku górze, gdzie znajdowały ujście przez uchylne części
Rys. 3 Rzut przyziemia
i widoki elewacji rzeźni
miejskiej przy ul. Zamarsty-
nowskiej, według projektu
z 1875 r. Rysunek wg pro-
jektu: dało, fond 2, opis 4,
sprawa 1039, k. 77
Rys. 4 Przekroje rzeźni
miejskiej przy ul. Zamarsty-
nowskiej i szczegóły wypo-
sażenia komory ubojowej,
według projektu z 1875 r.
Rysunek wg projektu: dało,
fond 2, opis 4, sprawa 1039,
k. 17
Walsheim 1995 (= Europaische Food Edition), s. 39-48; H. Lackner, Ein „blutiges Geschdft” -
Kommunale Vieh- und Schlachthófe im Urbanisierungsprozess des 19. Jahrhunderts. Ein Beitrag
zur Geschichte der stadtischen Infrastruktur, „Technikgeschichte”, 71, 2004, nr 2, s. 96-97.
38 Podpis J. Hochbergera widnieje na odszukanych projektach budynku, zob. jak w przypisie 41.
39 S. Tholl, Preufien blutige Mauern, s. 49-51; A. Gryglewska, P. Gerber, Wpływ rozwoju technologii
produkcji oraz higieny na architekturę przemysłową na przykładzie dawnej rzeźni we Wrocławiu,
„Ochrona Zabytków”, 55, 2002, nr 3-4, s. 264.
40 Takie wymiary miały komory ubojowe w rzeźniach miejskich w Gumpendorfie i St. Marx nie-
opodal Wiednia, zob. J. Hennicke, Bericht iiber Schlachthauser und Viehmarkte in Deutschland,
Frankreich, Belgien, Italien, England und Schweitz. Im Aufrage des Magistrats der kóniglichen
Haupt- und Residenzstadt Berlin erstattet, Berlin 1866, s. 23; L. Klasen, Viehmdrkte, Schlachthófe
und Markthallen. Handbuch fur Baubehórden, Bauherren, Architekten, Ingenieure, Baumeister,
Baunternehmer, Bauhandwerker und technische Lehranstalten, Leipzig 1884 (= Grundriss-Vor-
bilder von Gebauden Aller Art, rozdz. 5), s. 413.
Od „szkoły berlińskiej” do secesji...
171
□
Nowego typu rzeźnię wystawiono w latach 1875-1876, według projektu
pochodzącego z Poznania a wykształconego w berlińskiej Bauakademie dy-
rektora miejskiego urzędu budowniczego Juliusza Hochbergera (1840-1905)38.
Przewidywał on wymurowanie z cegły na rzucie wydłużonego prostokąta
znacznych rozmiarów hali z wydzielonymi wewnątrz dwudziestoma osobnymi
komorami, przystosowanymi do uboju bydła. Zdecydowano się zatem wystawić
charakterystyczną dla dużych miast środkowoeuropejskich w trzeciej ćwierci
xix wieku (m.in. Wiednia, Berlina, Lipska czy Budapesztu) rzeźnię systemu
francuskiego, zwaną także komorową (Schlachtkammersystem)39. Powierzch-
nia komór o wymiarach 15 x 30 stóp (ok. 4-5 x 8-10 m) była uznawana za
najbardziej optymalną dla prowadzonego w nich uboju40. Do każdej z komór
prowadziły z zewnątrz osobne wejścia (rys. 3). Ponad nimi każdą z komór do-
świetlało prostokątne okno, zamknięte odcinkowo. Wewnętrzne ściany działowe
komór ubojowych były murowane do wysokości 3,8 m. Od tej wysokości do
poziomu więźby dachowej ściany były drewniane. Z drewna wykonano także
płatwiowo-kleszczową więźbę dachu, wspartą na drewnianych słupach (rys. 4).
Powstałe we wnętrzach komór ubojowych opary, na skutek dostępu z zewnątrz
chłodniejszego powietrza przez otwory wentylacyjne wykonane w drzwiach,
unosiły się swobodnie ku górze, gdzie znajdowały ujście przez uchylne części
Rys. 3 Rzut przyziemia
i widoki elewacji rzeźni
miejskiej przy ul. Zamarsty-
nowskiej, według projektu
z 1875 r. Rysunek wg pro-
jektu: dało, fond 2, opis 4,
sprawa 1039, k. 77
Rys. 4 Przekroje rzeźni
miejskiej przy ul. Zamarsty-
nowskiej i szczegóły wypo-
sażenia komory ubojowej,
według projektu z 1875 r.
Rysunek wg projektu: dało,
fond 2, opis 4, sprawa 1039,
k. 17
Walsheim 1995 (= Europaische Food Edition), s. 39-48; H. Lackner, Ein „blutiges Geschdft” -
Kommunale Vieh- und Schlachthófe im Urbanisierungsprozess des 19. Jahrhunderts. Ein Beitrag
zur Geschichte der stadtischen Infrastruktur, „Technikgeschichte”, 71, 2004, nr 2, s. 96-97.
38 Podpis J. Hochbergera widnieje na odszukanych projektach budynku, zob. jak w przypisie 41.
39 S. Tholl, Preufien blutige Mauern, s. 49-51; A. Gryglewska, P. Gerber, Wpływ rozwoju technologii
produkcji oraz higieny na architekturę przemysłową na przykładzie dawnej rzeźni we Wrocławiu,
„Ochrona Zabytków”, 55, 2002, nr 3-4, s. 264.
40 Takie wymiary miały komory ubojowe w rzeźniach miejskich w Gumpendorfie i St. Marx nie-
opodal Wiednia, zob. J. Hennicke, Bericht iiber Schlachthauser und Viehmarkte in Deutschland,
Frankreich, Belgien, Italien, England und Schweitz. Im Aufrage des Magistrats der kóniglichen
Haupt- und Residenzstadt Berlin erstattet, Berlin 1866, s. 23; L. Klasen, Viehmdrkte, Schlachthófe
und Markthallen. Handbuch fur Baubehórden, Bauherren, Architekten, Ingenieure, Baumeister,
Baunternehmer, Bauhandwerker und technische Lehranstalten, Leipzig 1884 (= Grundriss-Vor-
bilder von Gebauden Aller Art, rozdz. 5), s. 413.
Od „szkoły berlińskiej” do secesji...
171