Modus: Prace z historii sztuki (19.2019)

ściągami57. Dzięki tego typu dźwigarom uzyskano wolną przestrzeń wewnątrz
zajezdni, gdyż nie było konieczności wstawiania tam słupów podpierających
konstrukcję dachu (rys. s)58. Od strony południowej dobudowano do zajezdni
warsztaty, kuźnię i ślusarnię. Z tego względu tor postojowy znajdujący się tuż przy
przybudówce warsztatów posiadał pomiędzy szynami kanał rewizyjny. Umożli-
wiał on pracownikom przedsiębiorstwa tramwajowego reparację i konserwację
podwozi wagonów.
Na środku działki przeznaczonej pod budowę kompleksu wystawiono z cegły
na rzucie prostokąta dwukondygnacyjny budynek stajni. Parter podzielono na
cztery osobne pomieszczenia. W każdym wyznaczono po trzy przejścia, prowa-
dzące do trzech osobnych wyjść, wykonanych w zachodniej ścianie budynku.
Pomiędzy przejściami znajdowały się dwa rzędy boksów dla koni. Układ taki
umożliwiał sprawne wprowadzanie i wyprowadzanie zwierząt oraz dostarczanie
im paszy osobnym przejściem (rys. 6). Taka organizacja przestrzeni w stajniach
znacząco ułatwiała pracę stajennym, stąd warto nadmienić, że podobne rozwią-
zanie zastosowano dwa lata później w stajniach warszawskiego przedsiębiorstwa
tramwajowego59. Pomieszczenie każdej ze stajni nakryto niepalnym stropem
odcinkowym, wspartym na żelaznych belkach dwuteowych. Konstrukcję stropu
wzmocniono wzdłuż dłuższej osi każdego pomieszczenia stajni dodatkowymi
dwiema belkami dwuteowymi. Każdą z nich podparto dwoma żeliwnymi słu-
pami (rys. 6). Na całej przestrzeni drugiej kondygnacji znajdowały się magazy-
ny, służące do przechowywania paszy i słomy dla hodowanych koni. Budynek
nakryto czterospadowym dachem o drewnianych połaciach pokrytych papą
bitumiczną60.
Do północnej elewacji stajni dostawiono dwie przybudówki. Większa, parte-
rowa, była wykorzystywana jako magazyn. Na parterze tej mniejszej ustawiono
kocioł parowy wraz z niewielką maszyną parową. Przypuszczam, że stanowiła
ona napęd dla pompy, za pomocą której zasysano wodę z wybitej nieopodal

57 P. Gerber, Architektura przemysłowa, s. 108-110; M. Mislin, Industriearchitektur, s. 123-127.
58 dało,fbnd 2,opis 1, sprawa 1811,„Projekt der Waggon-Remise”, oprać.E. Peschl [Lwówiv 1879],
k. 18.
59 Z. Kiślański, Główna stacja tramwayów w Warszawie, „Przegląd Techniczny”, 14,1881, nr 11-12,
s. 105 (tabl. xxm).
60 dało, fond 2, opis 1, sprawa 1811 [Projekt budynku stajni, brak karty tytułowej], k. 21.

176

ARTYKUŁY

Tomasz Dywan