DOI Artikel:
Dywan, Tomasz: Od „szkoły berlińskiej” do secesji: przyczynek do architektury miejskich zakładów przemysłowych Lwowa w latach 1858–1914
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.51255#0196
(każda o mocy 6 km). Służyły one do napę-
dzania pomp, wentylatorów, ssaków gazowych
i odsmalaczy. Nad tym pomieszczeniem na
piętrze znajdowały się napełniane elewato-
rem leje zasypowe na koks, którym za pomocą
żelaznej koleby napełniano od góry gazoge-
nerator. Od strony zachodniej znajdowały się
pomieszczenia dla pracowników (w tym łaź-
nia i ubikacje) oraz dostawiona od wschodu
parterowa przybudówka kotłowni parowej.
Ustawiono w niej dwa kotły parowe, z palenisk
których dym odprowadzano wysokim na 36 m
kominem przemysłowym (rys. 12)117.
Opisane wyżej budynki zdecydowanie
odróżniały się od przejętej po dessauskim
towarzystwie zabudowie gazowni. Efekt ten
osiągnięto poprzez oblicowanie ich elewacji
ciemnoczerwoną, dobrze wypaloną cegłą
(tzw. wiśniówka) i nakryciu ich stromymi
dwuspadowymi dachami. Znormalizowana
i mechanicznie wykonana cegła jako trwały
materiał - zgodnie z koncepcją Schinkla -
podkreślała swoją „naturalną” fakturą i ko-
lorem estetykę elewacji budynków przemysłowych118. W przypadku destylarni
wody amoniakalnej, architekci urzędu budowniczego zachowali jeszcze typowy
podział elewacji lizenami. W wyznaczonych przez nie płycinach, zamkniętych tuż
pod okapem dachu gzymsem, wspartym na kostkowych konsolkach z wysuniętych
cegieł, wykonano na dwóch poziomach otwory okienne. Natomiast na dłuższych
elewacjach zakładu gazu wodnego nie zastosowano żadnego podziału ceglanego
muru, rozmieszczając na jego powierzchni równo rozstawione otwory okien-
ne (rys. 12). Uproszczone motywy dekoracyjne skupiono na ścianach szczytowych
obydwóch budynków produkcyjnych. Ujęto je w lizeny, które ponad poszyciem da-
chu przechodziły w pokryte dachówką, nieco szersze prostopadłościenne sterczyny.
Na osi stromych trójkątnych szczytów wykonano schodkowe zwieńczenia, które
przypominały blankę krenelażu z otworem strzelniczym, wspartą na machikułach.
Na zwieńczeniu szczytu kotłowni umieszczono kartusz z herbem Lwowa (rys. 12,
ił. 14). Takie same formy szczytów zastosowano w rozbudowywanej w 1911 roku
odsiarczalni z 1858 roku, do której dostawiono kilka przybudówek, służących na
pomieszczenie wyposażenia technicznego119.
11.14 Widok odsiarczal-
ni z 1914 r. i kotłowni
zakładu gazu wodne-
go, stan z lat 20. xx w.,
fot. nieznany, zbiory
I. i I. Kotłobułatowych
117 dało, fond 2, opis 1, sprawa 2101, „Urządzenie fabryczne dla wyrobu gazu wodno-naftowego
1:100”, k. 151; T. Dywan, Przemysł gazowniczy, s. 106-110; M. Urbaniak, Gazownie komunalne
Poznania i Lwowa na początku xx w. Próba charakterystyki i porównania ich rozwoju, „Kwartalnik
Historii Nauki i Techniki”, 64, 2019, nr 1, s. 65-67.
118 M. Klinkott, Die Backsteinbaukunst, s. 14-18; Z. Ostrowska-Kębłowska, Tak zwana technolo-
giczna estetyka, s. 36-37,39; G. Kokkelink, M. Lemke-Kokkelink, Baukunst in Norddeutschland.
Architektur und Kunsthandwerk der Hannoverschen Schule 1850-1900, Hannover 1988, s. 333.
119 dało, fond 2, opis 1, sprawa 2101, „Plan rekonstrukcji budynku chłodzenia gazu 1:100”, oprać,
miejski urząd budowniczy, Lwów 26 vn 1911, k. 146.
Od „szkoły berlińskiej” do secesji...
195
dzania pomp, wentylatorów, ssaków gazowych
i odsmalaczy. Nad tym pomieszczeniem na
piętrze znajdowały się napełniane elewato-
rem leje zasypowe na koks, którym za pomocą
żelaznej koleby napełniano od góry gazoge-
nerator. Od strony zachodniej znajdowały się
pomieszczenia dla pracowników (w tym łaź-
nia i ubikacje) oraz dostawiona od wschodu
parterowa przybudówka kotłowni parowej.
Ustawiono w niej dwa kotły parowe, z palenisk
których dym odprowadzano wysokim na 36 m
kominem przemysłowym (rys. 12)117.
Opisane wyżej budynki zdecydowanie
odróżniały się od przejętej po dessauskim
towarzystwie zabudowie gazowni. Efekt ten
osiągnięto poprzez oblicowanie ich elewacji
ciemnoczerwoną, dobrze wypaloną cegłą
(tzw. wiśniówka) i nakryciu ich stromymi
dwuspadowymi dachami. Znormalizowana
i mechanicznie wykonana cegła jako trwały
materiał - zgodnie z koncepcją Schinkla -
podkreślała swoją „naturalną” fakturą i ko-
lorem estetykę elewacji budynków przemysłowych118. W przypadku destylarni
wody amoniakalnej, architekci urzędu budowniczego zachowali jeszcze typowy
podział elewacji lizenami. W wyznaczonych przez nie płycinach, zamkniętych tuż
pod okapem dachu gzymsem, wspartym na kostkowych konsolkach z wysuniętych
cegieł, wykonano na dwóch poziomach otwory okienne. Natomiast na dłuższych
elewacjach zakładu gazu wodnego nie zastosowano żadnego podziału ceglanego
muru, rozmieszczając na jego powierzchni równo rozstawione otwory okien-
ne (rys. 12). Uproszczone motywy dekoracyjne skupiono na ścianach szczytowych
obydwóch budynków produkcyjnych. Ujęto je w lizeny, które ponad poszyciem da-
chu przechodziły w pokryte dachówką, nieco szersze prostopadłościenne sterczyny.
Na osi stromych trójkątnych szczytów wykonano schodkowe zwieńczenia, które
przypominały blankę krenelażu z otworem strzelniczym, wspartą na machikułach.
Na zwieńczeniu szczytu kotłowni umieszczono kartusz z herbem Lwowa (rys. 12,
ił. 14). Takie same formy szczytów zastosowano w rozbudowywanej w 1911 roku
odsiarczalni z 1858 roku, do której dostawiono kilka przybudówek, służących na
pomieszczenie wyposażenia technicznego119.
11.14 Widok odsiarczal-
ni z 1914 r. i kotłowni
zakładu gazu wodne-
go, stan z lat 20. xx w.,
fot. nieznany, zbiory
I. i I. Kotłobułatowych
117 dało, fond 2, opis 1, sprawa 2101, „Urządzenie fabryczne dla wyrobu gazu wodno-naftowego
1:100”, k. 151; T. Dywan, Przemysł gazowniczy, s. 106-110; M. Urbaniak, Gazownie komunalne
Poznania i Lwowa na początku xx w. Próba charakterystyki i porównania ich rozwoju, „Kwartalnik
Historii Nauki i Techniki”, 64, 2019, nr 1, s. 65-67.
118 M. Klinkott, Die Backsteinbaukunst, s. 14-18; Z. Ostrowska-Kębłowska, Tak zwana technolo-
giczna estetyka, s. 36-37,39; G. Kokkelink, M. Lemke-Kokkelink, Baukunst in Norddeutschland.
Architektur und Kunsthandwerk der Hannoverschen Schule 1850-1900, Hannover 1988, s. 333.
119 dało, fond 2, opis 1, sprawa 2101, „Plan rekonstrukcji budynku chłodzenia gazu 1:100”, oprać,
miejski urząd budowniczy, Lwów 26 vn 1911, k. 146.
Od „szkoły berlińskiej” do secesji...
195