DOI Artikel:
Dywan, Tomasz: Od „szkoły berlińskiej” do secesji: przyczynek do architektury miejskich zakładów przemysłowych Lwowa w latach 1858–1914
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51255#0211
zamykająca ślepą arkadę, na osi której wykonano prostokątne wejście na balkon,
nie ma lwowskich analogii. Przypuszczam, że inspiracji do takiego ukształtowania
fasady należy również poszukiwać w twórczości Wagnera. Stosował on masywne
archiwolty, wtopione w strukturę elewacji i zamykające znacznych rozmiarów
przeszkolone arkady, między innymi w projektach Moderne Galerie (1899) i sie-
dziby Wiener Gesellschaft (1902)157.
Druga połowa xix wieku była okresem wdrażania w stolicy Galicji nieznanych
rozwiązań technicznych i infrastrukturalnych. Z tego względu władze miasta
wołały powierzyć ich realizację prywatnym inwestorom. Kompleksy miejskich
zakładów przemysłowych budowano wówczas na północno-wschodnich obrze-
żach dzielnicy krakowskiej. Był to obszar słabo zabudowany niewielkimi, na ogół
parterowymi domami mieszkalnymi i jednym z pierwszych zakładów przemysło-
wych - browaru przy ul. Kleparowskiej. Z tego względu gazownię wybudowano
nieco na północ od browaru. Siedemnaście lat później miasto wybudowało
miejską rzeźnię na wschodnim brzegu Pełtwi, na północny wschód od gazow-
ni. W okolicy, nad brzegami Pełtwi, znajdowały się place targowe: Zbożowy,
Misjonarski i targowisko bydła od zachodu miejskiej rzeźni. Ta część dzielnicy
krakowskiej miała wówczas przemysłowo-handlowy charakter158. Zlokalizowa-
nie kompleksu zajezdni i stajni tramwaju konnego w centralnej części dzielnicy
krakowskiej było spowodowane bliskością zabudowy dworca kolejowego, który
stanowił główny punkt obsługi pasażerów tramwaju. Wyjątek stanowi lokalizacja
zajezdni i elektrowni z 1894 roku, wybudowanych na obszarze uchodzącej za
zamożną dzielnicy halickiej159. W tym wypadku kluczowe były uwarunkowania
techniczne, bowiem elektrownię zasilającą prądem trakcję tramwajową należało
wybudować w połowie użytkowanej linii tramwajowej160.
Od końca xix wieku miał miejsce dynamiczny wzrost liczby ludności Lwowa,
a w ślad za nim narastanie zabudowy mieszkalnej161. Stąd dotychczasowe loka-
lizacje miejskich zakładów przemysłowych stawały się coraz bardziej uciążliwe
dla otoczenia. Z tego powodu władze samorządowe wystawiły zupełnie nową
rzeźnię na podmokłych łąkach na północnym skraju dzielnicy żółkiewskiej. Ten
rejon miasta w przeciągu drugiej połowy xix wieku nabrał charakteru dzielnicy
przemysłowo-rzemieślniczej, zamieszkiwanej głównie przez Żydów i robotników.
Tu znajdowały się liczne warsztaty rzemieślnicze i niewielkie zakłady przemysło-
we. Niektóre z nich, jak na przykład fabryka wódek i likierów Baczewskich, zaczęły
się przekształcać w początkach xx wieku w wielkie zakłady przemysłowe162. Tu też
zdecydowano wybudować największą zajezdnię tramwajową. Natomiast lokację
nowej elektrowni przeniesiono poza granice administracyjne Lwowa. Wówczas
baczono, aby budowane zakłady były skomunikowane z siecią kolejową. Stąd
do rzeźni na Gabrielówce i elektrowni na Persenkówce wybudowano bocznice
157 O.A. Graf, Otto Wagner, s. 172-173; A. Nierhaus, A. Senarclens de Grancy, E.-M. Orosz, L. Schu-
bert, Katalog der Bauten, s. 338.
158 C. 7IiH.ua, ApximeKmypa, s. 322-324.
159 J. Lewicki, Między tradycją, s. 37-38.
160 A. Kryżaniwskij, Prąd stały, s. 124.
161 J. Lewicki, Między tradycją, s. 43-45.
162 Ibidem, s. 39.
210
ARTYKUŁY
Tomasz Dywan
nie ma lwowskich analogii. Przypuszczam, że inspiracji do takiego ukształtowania
fasady należy również poszukiwać w twórczości Wagnera. Stosował on masywne
archiwolty, wtopione w strukturę elewacji i zamykające znacznych rozmiarów
przeszkolone arkady, między innymi w projektach Moderne Galerie (1899) i sie-
dziby Wiener Gesellschaft (1902)157.
Druga połowa xix wieku była okresem wdrażania w stolicy Galicji nieznanych
rozwiązań technicznych i infrastrukturalnych. Z tego względu władze miasta
wołały powierzyć ich realizację prywatnym inwestorom. Kompleksy miejskich
zakładów przemysłowych budowano wówczas na północno-wschodnich obrze-
żach dzielnicy krakowskiej. Był to obszar słabo zabudowany niewielkimi, na ogół
parterowymi domami mieszkalnymi i jednym z pierwszych zakładów przemysło-
wych - browaru przy ul. Kleparowskiej. Z tego względu gazownię wybudowano
nieco na północ od browaru. Siedemnaście lat później miasto wybudowało
miejską rzeźnię na wschodnim brzegu Pełtwi, na północny wschód od gazow-
ni. W okolicy, nad brzegami Pełtwi, znajdowały się place targowe: Zbożowy,
Misjonarski i targowisko bydła od zachodu miejskiej rzeźni. Ta część dzielnicy
krakowskiej miała wówczas przemysłowo-handlowy charakter158. Zlokalizowa-
nie kompleksu zajezdni i stajni tramwaju konnego w centralnej części dzielnicy
krakowskiej było spowodowane bliskością zabudowy dworca kolejowego, który
stanowił główny punkt obsługi pasażerów tramwaju. Wyjątek stanowi lokalizacja
zajezdni i elektrowni z 1894 roku, wybudowanych na obszarze uchodzącej za
zamożną dzielnicy halickiej159. W tym wypadku kluczowe były uwarunkowania
techniczne, bowiem elektrownię zasilającą prądem trakcję tramwajową należało
wybudować w połowie użytkowanej linii tramwajowej160.
Od końca xix wieku miał miejsce dynamiczny wzrost liczby ludności Lwowa,
a w ślad za nim narastanie zabudowy mieszkalnej161. Stąd dotychczasowe loka-
lizacje miejskich zakładów przemysłowych stawały się coraz bardziej uciążliwe
dla otoczenia. Z tego powodu władze samorządowe wystawiły zupełnie nową
rzeźnię na podmokłych łąkach na północnym skraju dzielnicy żółkiewskiej. Ten
rejon miasta w przeciągu drugiej połowy xix wieku nabrał charakteru dzielnicy
przemysłowo-rzemieślniczej, zamieszkiwanej głównie przez Żydów i robotników.
Tu znajdowały się liczne warsztaty rzemieślnicze i niewielkie zakłady przemysło-
we. Niektóre z nich, jak na przykład fabryka wódek i likierów Baczewskich, zaczęły
się przekształcać w początkach xx wieku w wielkie zakłady przemysłowe162. Tu też
zdecydowano wybudować największą zajezdnię tramwajową. Natomiast lokację
nowej elektrowni przeniesiono poza granice administracyjne Lwowa. Wówczas
baczono, aby budowane zakłady były skomunikowane z siecią kolejową. Stąd
do rzeźni na Gabrielówce i elektrowni na Persenkówce wybudowano bocznice
157 O.A. Graf, Otto Wagner, s. 172-173; A. Nierhaus, A. Senarclens de Grancy, E.-M. Orosz, L. Schu-
bert, Katalog der Bauten, s. 338.
158 C. 7IiH.ua, ApximeKmypa, s. 322-324.
159 J. Lewicki, Między tradycją, s. 37-38.
160 A. Kryżaniwskij, Prąd stały, s. 124.
161 J. Lewicki, Między tradycją, s. 43-45.
162 Ibidem, s. 39.
210
ARTYKUŁY
Tomasz Dywan