DOI article:
Markiewicz, Anna: "Różne sztuki wód" i Bernini: Wersal Ludwika XIV w relacjach polskich podróżników (1661-1715)
Citation link:https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/modus2020/0111
jego mecenasa przynosi opis odbywanych przez krajczego litewskiego i jego braci
wizyt w Wersalu. Andrzej Józefat, w późniejszych latach odpowiedzialny za roz-
budowę rezydencji Karola Stanisława Radziwiłła w Białej i pałacu w Warszawie,
obserwował Wersal wprawnym okiem architekta i pisał uradowany do swego
patrona: „W Wersalu podczas bytności książąt Ich Mść Radziwiłłów byłem i ja,
gdzie ich pięknie król Jmść przyjął, potym prezentowano im wszytko, osobliwie
ogród, i wszytkie w nim raritates, z czego niepodobna jakom kontent, bo się siła
rzeczy przydadzą [.. .]”56. Być może pobyt ten stał się jedną z licznych inspiracji
dla jego późniejszych projektów dla dworu Radziwiłłów.
W tym okresie wojaż edukacyjny po Europie odbywali także Tomasz Józef
(1679-1725), Michał Zdzisław (1680-1735) i Marcin Leopold (1681-1718) Zamoyscy,
synowie Anny z Gnińskich i podskarbiego Marcina Zamoyskiego. Na kartach
swojego dziennika podróży Michał Zdzisław Zamoyski pozostawił rozbudowany
opis Wersalu, do którego bracia dotarli na początku stycznia 1699 roku. Młody
magnat rozpoczął od deskrypcji Galerii Zwierciadlanej, która zachwyciła go ze
względu na swoje rozmiary i wspaniałe dekoracje. Wspomniawszy oczywiście
zwierciadła, podróżnik zwrócił uwagę na rzeźby, malarstwo i inskrypcje dopeł-
niające dzieło Le Bruna oraz trzeźwo i krytycznie wzmiankował nie do końca
idealną posadzkę: „Stanęliśmy tedy w austerii pod znakiem Galery będącej i prze-
brawszy się poszliśmy na pałac, którego wspaniałość i architektura całemu już
jest jawna z podziwieniem światu. Weszliśmy tedy naprzód do wielkiej sali, gdzie
różne statuy starych Rzymian na kolumnach i różnych miejscach są lokowane,
sama zaś sala w długości jest na kilkaset kroków, z jednej strony oknami ilustro-
wana, z drugiej zwierciadłami ściany usłane mająca, tak dalece, że z pierwszego
[s]pojrzenia szerokości jej takaż druga zda się być latitudo, magnificencja jej
i ozdoba artificem rekomenduje, malowania różne i komput expedycyi i wojen
podjętych tak wielkiego króla, ostatek sufitu i sklepienia zasłaniają z inskryp-
cjami ładnemi i dosyć akomodowanemi do wyrażonych na ścianach tryumfów,
tych dla konkursu ludzi przechodzących się notować nie mogliśmy. Posadzka
jest z drewna dębowego w różne wyrzynanego figury, po której ostrożnie prze-
chodzić się potrzeba dla śliskości i niebezpieczeństwa upadnienia. Prospekt
z okien jest na ogród dyrygowany, wesołości dodający i w różne udający się
perspektywy, otwierający fontanny, patrzący się na kwatery, drzewa delikatne
prezentujący”57. Podążając do wersalskiej kaplicy, Zamoyski zwiedził kolejne
królewskie apartamenty, gdzie podziwiał dzieła malarstwa, szczególnie wyceniane
56 agad, ar, dz. v, nr 6089 i, s. 9-10, A. Jeziornicki do K.S. Radziwiłła, Paryż 3 ni 1700. Jeziornic-
ki z zachwytem oglądał również specjalną hydrauliczną maszynę zbudowaną w Marły, która
miała za zadanie tłoczenie wody niezbędnej do zaopatrzenia fontann w wersalskim ogrodzie,
i pisał do swojego mecenasa o machinie, która: „całą rzekę pędzi do Wersalu, co się prawdziwie
nazwać może inter miracula mundi [...]”, ibidem. Architekt relacjonował także Radziwiłłowi
kolejne wizyty krajczego i jego braci na dworze wersalskim, zob. ibidem, s. 12, A. Jeziornicki do
K.S. Radziwiłła, Paryż 26 ni 1700.
57 bn, boz, rkps 1455, Diariusz zajęć Michała Zdzisława Zamoyskiego bawiącego na naukach
w Paryżu w r. 1699, k. 1-2. Na temat Galerii Zwierciadlanej w relacjach podróżniczych tego
okresu zob. również H. Zeigler, „His house at Versaill.es is something the foolishest in the world”.
La Grandę Galerie de Versailles a travers les recits de voyageurs et dambassadeurs etrangers
autor de 1700, w: Europdische Galeriebauten / Galleries in a Comparative European Perspective
(1400-1800), Hrsg. Ch. Strunck E. Kieven, Munich 2010 (= Rómische Studien der Bibliotheca
Hertziana, 29), s. 351-382.
„Różne sztuki wód” i Bernini...
111
wizyt w Wersalu. Andrzej Józefat, w późniejszych latach odpowiedzialny za roz-
budowę rezydencji Karola Stanisława Radziwiłła w Białej i pałacu w Warszawie,
obserwował Wersal wprawnym okiem architekta i pisał uradowany do swego
patrona: „W Wersalu podczas bytności książąt Ich Mść Radziwiłłów byłem i ja,
gdzie ich pięknie król Jmść przyjął, potym prezentowano im wszytko, osobliwie
ogród, i wszytkie w nim raritates, z czego niepodobna jakom kontent, bo się siła
rzeczy przydadzą [.. .]”56. Być może pobyt ten stał się jedną z licznych inspiracji
dla jego późniejszych projektów dla dworu Radziwiłłów.
W tym okresie wojaż edukacyjny po Europie odbywali także Tomasz Józef
(1679-1725), Michał Zdzisław (1680-1735) i Marcin Leopold (1681-1718) Zamoyscy,
synowie Anny z Gnińskich i podskarbiego Marcina Zamoyskiego. Na kartach
swojego dziennika podróży Michał Zdzisław Zamoyski pozostawił rozbudowany
opis Wersalu, do którego bracia dotarli na początku stycznia 1699 roku. Młody
magnat rozpoczął od deskrypcji Galerii Zwierciadlanej, która zachwyciła go ze
względu na swoje rozmiary i wspaniałe dekoracje. Wspomniawszy oczywiście
zwierciadła, podróżnik zwrócił uwagę na rzeźby, malarstwo i inskrypcje dopeł-
niające dzieło Le Bruna oraz trzeźwo i krytycznie wzmiankował nie do końca
idealną posadzkę: „Stanęliśmy tedy w austerii pod znakiem Galery będącej i prze-
brawszy się poszliśmy na pałac, którego wspaniałość i architektura całemu już
jest jawna z podziwieniem światu. Weszliśmy tedy naprzód do wielkiej sali, gdzie
różne statuy starych Rzymian na kolumnach i różnych miejscach są lokowane,
sama zaś sala w długości jest na kilkaset kroków, z jednej strony oknami ilustro-
wana, z drugiej zwierciadłami ściany usłane mająca, tak dalece, że z pierwszego
[s]pojrzenia szerokości jej takaż druga zda się być latitudo, magnificencja jej
i ozdoba artificem rekomenduje, malowania różne i komput expedycyi i wojen
podjętych tak wielkiego króla, ostatek sufitu i sklepienia zasłaniają z inskryp-
cjami ładnemi i dosyć akomodowanemi do wyrażonych na ścianach tryumfów,
tych dla konkursu ludzi przechodzących się notować nie mogliśmy. Posadzka
jest z drewna dębowego w różne wyrzynanego figury, po której ostrożnie prze-
chodzić się potrzeba dla śliskości i niebezpieczeństwa upadnienia. Prospekt
z okien jest na ogród dyrygowany, wesołości dodający i w różne udający się
perspektywy, otwierający fontanny, patrzący się na kwatery, drzewa delikatne
prezentujący”57. Podążając do wersalskiej kaplicy, Zamoyski zwiedził kolejne
królewskie apartamenty, gdzie podziwiał dzieła malarstwa, szczególnie wyceniane
56 agad, ar, dz. v, nr 6089 i, s. 9-10, A. Jeziornicki do K.S. Radziwiłła, Paryż 3 ni 1700. Jeziornic-
ki z zachwytem oglądał również specjalną hydrauliczną maszynę zbudowaną w Marły, która
miała za zadanie tłoczenie wody niezbędnej do zaopatrzenia fontann w wersalskim ogrodzie,
i pisał do swojego mecenasa o machinie, która: „całą rzekę pędzi do Wersalu, co się prawdziwie
nazwać może inter miracula mundi [...]”, ibidem. Architekt relacjonował także Radziwiłłowi
kolejne wizyty krajczego i jego braci na dworze wersalskim, zob. ibidem, s. 12, A. Jeziornicki do
K.S. Radziwiłła, Paryż 26 ni 1700.
57 bn, boz, rkps 1455, Diariusz zajęć Michała Zdzisława Zamoyskiego bawiącego na naukach
w Paryżu w r. 1699, k. 1-2. Na temat Galerii Zwierciadlanej w relacjach podróżniczych tego
okresu zob. również H. Zeigler, „His house at Versaill.es is something the foolishest in the world”.
La Grandę Galerie de Versailles a travers les recits de voyageurs et dambassadeurs etrangers
autor de 1700, w: Europdische Galeriebauten / Galleries in a Comparative European Perspective
(1400-1800), Hrsg. Ch. Strunck E. Kieven, Munich 2010 (= Rómische Studien der Bibliotheca
Hertziana, 29), s. 351-382.
„Różne sztuki wód” i Bernini...
111