DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.25713#0192
CZĘŚĆ II
SZTUKA ROSYJSKA W XVIII I XIX WIEKU
SZTUKA XVIII WIEKU
Okres panowania Piotra I oznacza początek nowoczesnych dziejów Rosji we
wszystkich dziedzinach życia, a także początek nowego rozdziału w dziejach sztuki
rosyjskiej. Skończyła się historia sztuki i kultury artystycznej starej Rusi moskiew-
skiej, a zaczynają się dzieje sztuki Rosji jako wiełkiego i potężnego państwa na-
rodowego, rządzonego absołutystycznie w interesie warstwy ziemiańskiej i ku-
pieckiej, za cenę bezlitosnej eksploatacji masy chłopów pańszczyźnianych. Po-
wstaje nowa Rosja, z nową stolicą nad ujściem Newy, symbolem nowej orientacji
połitycznej i kulturalnej wraz z programem europejskim, którego jest tworem, a za-
razem także środowiskiem promieniującym na wszystkie strony olbrzymiego im-
perium.
Okcydentalizacja sztuki za Piotra I, ściśle związana z powstawaniem narodo-
wego państwa rosyjskiego, cesarstwa ziemian i wielkich kupców, bynajmniej nie
jest równoznaczna z wygaśnięciem wszelkich pierwiastków związanych z przeszło-
ścią i tradycją sztuki starszej, której początki były w dużej mierze zakotwiczone
w podstawach bizantyńskich, a dalszy ciąg tkwił w stopniowych, z biegiem czasu
coraz bardziej swoistych przekształceniach staroruskich. Tak jak sam ustrój feu-
dalno-pańszczyźniany wieku XVIII nie przezwycięźył w całej pełni zacofania Ro-
sji, tak samo mimo nowych prądów, w dziedzinie sztuki utrzymują się nadał
pierwiastki tradycyjne, co widać nie tyłko w zakresie sztuki cerkiewnej i religijnej,
gdzie były całkiem naturalne, lecz przejawiają się one raz po raz także w kształ-
tach sztuki zokcydentalizowanej. Te tradycyjne pierwiastki czasem mieszają się
i przeplatają z formami nowymi czy też wpływają na ich swoiste przekształcenie
w nowym otoczeniu rosyjskim albo też działają jako specyficzne podłoże rodzime,
decydujące o swoistych cechach tematyki, a także o cechach i charakterze zasad-
niczego traktowania problemów w różnych gałęziach sztuki. Podkreślanie okcy-
dentałizacji dokonanej za Piotra I nie oznacza również, jakoby żadnych form za-
chodnich w dawniejszej sztuce rosyjskiej nie było. Przeciwnie, dzieje sztuki całego
okresu moskiewskiego są najlepszym dowodem, że form tych było wiele i że miały
one duże znaczenie, zwłaszcza w ciągu wieku XVII, przygotowując jakby drogę
temu wszystkiemu, co miało nastąpić za Piotra. Była jednak pewna zasadnicza
różnica. Moskwa XVII w. przyjmowała wprawdzie podniety i wzory, a także po-
SZTUKA ROSYJSKA W XVIII I XIX WIEKU
SZTUKA XVIII WIEKU
Okres panowania Piotra I oznacza początek nowoczesnych dziejów Rosji we
wszystkich dziedzinach życia, a także początek nowego rozdziału w dziejach sztuki
rosyjskiej. Skończyła się historia sztuki i kultury artystycznej starej Rusi moskiew-
skiej, a zaczynają się dzieje sztuki Rosji jako wiełkiego i potężnego państwa na-
rodowego, rządzonego absołutystycznie w interesie warstwy ziemiańskiej i ku-
pieckiej, za cenę bezlitosnej eksploatacji masy chłopów pańszczyźnianych. Po-
wstaje nowa Rosja, z nową stolicą nad ujściem Newy, symbolem nowej orientacji
połitycznej i kulturalnej wraz z programem europejskim, którego jest tworem, a za-
razem także środowiskiem promieniującym na wszystkie strony olbrzymiego im-
perium.
Okcydentalizacja sztuki za Piotra I, ściśle związana z powstawaniem narodo-
wego państwa rosyjskiego, cesarstwa ziemian i wielkich kupców, bynajmniej nie
jest równoznaczna z wygaśnięciem wszelkich pierwiastków związanych z przeszło-
ścią i tradycją sztuki starszej, której początki były w dużej mierze zakotwiczone
w podstawach bizantyńskich, a dalszy ciąg tkwił w stopniowych, z biegiem czasu
coraz bardziej swoistych przekształceniach staroruskich. Tak jak sam ustrój feu-
dalno-pańszczyźniany wieku XVIII nie przezwycięźył w całej pełni zacofania Ro-
sji, tak samo mimo nowych prądów, w dziedzinie sztuki utrzymują się nadał
pierwiastki tradycyjne, co widać nie tyłko w zakresie sztuki cerkiewnej i religijnej,
gdzie były całkiem naturalne, lecz przejawiają się one raz po raz także w kształ-
tach sztuki zokcydentalizowanej. Te tradycyjne pierwiastki czasem mieszają się
i przeplatają z formami nowymi czy też wpływają na ich swoiste przekształcenie
w nowym otoczeniu rosyjskim albo też działają jako specyficzne podłoże rodzime,
decydujące o swoistych cechach tematyki, a także o cechach i charakterze zasad-
niczego traktowania problemów w różnych gałęziach sztuki. Podkreślanie okcy-
dentałizacji dokonanej za Piotra I nie oznacza również, jakoby żadnych form za-
chodnich w dawniejszej sztuce rosyjskiej nie było. Przeciwnie, dzieje sztuki całego
okresu moskiewskiego są najlepszym dowodem, że form tych było wiele i że miały
one duże znaczenie, zwłaszcza w ciągu wieku XVII, przygotowując jakby drogę
temu wszystkiemu, co miało nastąpić za Piotra. Była jednak pewna zasadnicza
różnica. Moskwa XVII w. przyjmowała wprawdzie podniety i wzory, a także po-