DOI article:
Żurowska, Klementyna: Zagadnienie transeptu pierwszej katedry wawelskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.26548#0078
Aron pochodził z jednego z opactw nadreńskich, a formy odnalezionego
ostatnio w Tyńcu benedyktyńskiego kościoła wzniesionego po połowie w. XI
są w pełni odbiciem tego właśnie kręgu artystycznego 162. Zestawienie ich
z reliktami kościoła wawelskiego wykazuje, że mamy tu do czynienia z dwoma
zgoła różnymi środowiskami: nadreńskim i saskim. Można by wprawdzie wy-
sunąć jeszcze przypuszczenie, że katedrę krakowską wznosili dla Arona
budowniczowie pochodzący z terenu Saksonii, gdy tymczasem do budowy
opactwa w Tyńcu sprowadzona już została strzecha kamieniarska z Nadrenii.
Tradycja jednakże empor w transepcie nie wiązała się z warsztatem budowla-
nym, lecz z wymogami liturgii. Jeżeli więc przyniósł ją ze sobą Aron i grupa
przybyłego z nim duchowieństwa benedyktyńskiego, to ślady założenia „chó-
rów anielskich” winno się odnaleźć w Tyńcu jeszcze bardziej niż w budynku
katedralnym na Wawelu. W rzeczywistości kościół opactwa w Tyńcu nie po-
siadał nawet transeptu. Łączenie zabytku wawelskiego i tynieckiego czy to po-
przez warsztat, czy też poprzez użytkownika nie znajduje potwierdzenia
w materiale zabytkowym.
Powyższe stwierdzenia odnoszące się do lat po roku 1040 w najmniejszym
stopniu nie wykluczają relacji biskupstwa krakowskiego z benedyktynami
około roku 1020.
Biskup Lambert, jeżeli to on rzeczywiście panował w Krakowie w okresie
od r. 1016 do 1030 lfi3, był chyba benedyktynem pochodzącym z tych środo-
wisk, w których tradycja „chórów anielskich” była jeszcze w Niemczech żywa
i aktualna. Może kontakty Bolesława Chrobrego z Bernwardem, sięgające
czasów Ottona III, spowodowały, że w r. 1016 powołany został na katedrę
krakowską mnich benedyktyński z diecezji hildesheimskiej, może z samego
klasztoru św. Michała lub z niedalekiego opactwa w Corvey. Pod jego to
rządami rozpoczęto budowę katedry, a tradycje przyniesione z macierzystego
klasztoru zaciążyły na wyborze jej form.
W r. 1038 katedra ta, fundowana niewątpliwie jeszcze przez Chrobrego,
zapewne była w trakcie budowy. Kontynuacja tego zadania bez wątpienia
przypadła Aronowi. Czy ten ostatni ukończył je, trudno obecnie stwierdzić.
W każdym razie bez względu na przyczyny rozpoczęcia budowy nowej katedry
pod koniec w. XI wydaje się rzeczą pewną, że budynek zaczęty, być może
przez Lamberta został ukończony. Okres od około 1020 do 1079 obejmuje
102 L. Kalinowski, Z. Woźniak, H. Zoll -Adamikowa i K. Żurowska,
Sprawozdanie z prac badawczo-wykopaliskowych w opactwie tynieckim w r. 1961 (Polska
Akademia Nauk, Oddział w Krakowie, Sprawozdania z posiedzeń Komisji lipiec-grudzień 1961,
Kraków 1962, s. 407—418).
163 Wojciechowski rekonstruuje listę biskupów krakowskich od roku 1000 do śmierci
Arona, wyznaczając panowanie Lamberta na okres 1016—1034 lub może zgodnie z roczni-
kiem kapituły krakowskiej do roku 1030, Z. Wo jciechowski, o.c., s. 87—92. Za tezą
Wojciechowskiego S. Kętrzyński, O imionach piastowskich do końca XII w. (Spra-
wozdanie PAU, 1945, nr 8, s. 213 i nn.). Przeciw istnieniu Lamberta O. Labuda, Studia
nad początkami państwa polskiego, Poznań 1946, s. 208 i nn.
71
ostatnio w Tyńcu benedyktyńskiego kościoła wzniesionego po połowie w. XI
są w pełni odbiciem tego właśnie kręgu artystycznego 162. Zestawienie ich
z reliktami kościoła wawelskiego wykazuje, że mamy tu do czynienia z dwoma
zgoła różnymi środowiskami: nadreńskim i saskim. Można by wprawdzie wy-
sunąć jeszcze przypuszczenie, że katedrę krakowską wznosili dla Arona
budowniczowie pochodzący z terenu Saksonii, gdy tymczasem do budowy
opactwa w Tyńcu sprowadzona już została strzecha kamieniarska z Nadrenii.
Tradycja jednakże empor w transepcie nie wiązała się z warsztatem budowla-
nym, lecz z wymogami liturgii. Jeżeli więc przyniósł ją ze sobą Aron i grupa
przybyłego z nim duchowieństwa benedyktyńskiego, to ślady założenia „chó-
rów anielskich” winno się odnaleźć w Tyńcu jeszcze bardziej niż w budynku
katedralnym na Wawelu. W rzeczywistości kościół opactwa w Tyńcu nie po-
siadał nawet transeptu. Łączenie zabytku wawelskiego i tynieckiego czy to po-
przez warsztat, czy też poprzez użytkownika nie znajduje potwierdzenia
w materiale zabytkowym.
Powyższe stwierdzenia odnoszące się do lat po roku 1040 w najmniejszym
stopniu nie wykluczają relacji biskupstwa krakowskiego z benedyktynami
około roku 1020.
Biskup Lambert, jeżeli to on rzeczywiście panował w Krakowie w okresie
od r. 1016 do 1030 lfi3, był chyba benedyktynem pochodzącym z tych środo-
wisk, w których tradycja „chórów anielskich” była jeszcze w Niemczech żywa
i aktualna. Może kontakty Bolesława Chrobrego z Bernwardem, sięgające
czasów Ottona III, spowodowały, że w r. 1016 powołany został na katedrę
krakowską mnich benedyktyński z diecezji hildesheimskiej, może z samego
klasztoru św. Michała lub z niedalekiego opactwa w Corvey. Pod jego to
rządami rozpoczęto budowę katedry, a tradycje przyniesione z macierzystego
klasztoru zaciążyły na wyborze jej form.
W r. 1038 katedra ta, fundowana niewątpliwie jeszcze przez Chrobrego,
zapewne była w trakcie budowy. Kontynuacja tego zadania bez wątpienia
przypadła Aronowi. Czy ten ostatni ukończył je, trudno obecnie stwierdzić.
W każdym razie bez względu na przyczyny rozpoczęcia budowy nowej katedry
pod koniec w. XI wydaje się rzeczą pewną, że budynek zaczęty, być może
przez Lamberta został ukończony. Okres od około 1020 do 1079 obejmuje
102 L. Kalinowski, Z. Woźniak, H. Zoll -Adamikowa i K. Żurowska,
Sprawozdanie z prac badawczo-wykopaliskowych w opactwie tynieckim w r. 1961 (Polska
Akademia Nauk, Oddział w Krakowie, Sprawozdania z posiedzeń Komisji lipiec-grudzień 1961,
Kraków 1962, s. 407—418).
163 Wojciechowski rekonstruuje listę biskupów krakowskich od roku 1000 do śmierci
Arona, wyznaczając panowanie Lamberta na okres 1016—1034 lub może zgodnie z roczni-
kiem kapituły krakowskiej do roku 1030, Z. Wo jciechowski, o.c., s. 87—92. Za tezą
Wojciechowskiego S. Kętrzyński, O imionach piastowskich do końca XII w. (Spra-
wozdanie PAU, 1945, nr 8, s. 213 i nn.). Przeciw istnieniu Lamberta O. Labuda, Studia
nad początkami państwa polskiego, Poznań 1946, s. 208 i nn.
71