DOI article:
Chojecka, Ewa: Dekoracja malarska ksiąg promotionum i diligentiarum Uniwersytetu Jagiellońskiego XVI-XVIII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.26699#0017
panowały 16. W swej pasji reformatorskiej Kołłątaj zdecydowanie odgrodził
się od okresu poprzedzającego jego działalność, i oczywista oceniając go z po-
zycji przeciwnych, nie mógł wydać o nim pozytywnego sądu.
Przy okazji zauważyć należy, że Oświecenie zwróciło się także przeciwko
barokowym obyczajom akademickim, uważanym za obce postawie racjonalis-
tycznej. Pisze o tym Śniadecki: «Zaniechano obrządków akademickich, wzię-
tych za pedantyzm, zamknięto dawne promocje... w jednym prawie roku
zatarto te wrażenia, które się wiekami wyrabiały i udzielały ludziom, a które
się już więcej nie dały odnowić i wskrzesić» 17. Zjawisko odcięcia się od daw-
nych tradycji notuje Śniadecki z pewnym żalem, choć z drugiej strony trudno
się dziwić, że epoka tak bardzo zajęta tworzeniem nowych systemów nauki
nie miała zrozumienia dla barokowej tradycji uniwersyteckiej. W tej dzie-
dzinie reformy Uniwersytetu w 2 połowie w. XVIII — przy wszystkich swych
niezaprzeczalnych zaletach — doprowadziły do wytworzenia pewnej pustki.
Wtedy także wygasł zwyczaj zdobienia malowidłami ksiąg uniwersyteckich,
będący przecież wyrazem tej samej tradycji, Oświeceniu obcej. Nie odrzucono
wprawdzie tradycji Uniwersytetu w całości. Kołłątaj niejednokrotnie wspo-
mina z głębokim uznaniem dzieje Akademii w XV i XVI stuleciu 1S. Była
to jednak epoka zbyt odległa, aby można do niej nawiązać w sposób prak-
tyczny i czerpać z niej wzory dla aktualnego życia akademickiego i jego
oprawy obyczajowej.
Dla stworzenia możliwie pełnego obrazu dziejów Uniwersytetu Jagielloń-
skiego powstaje dziś konieczność wydobycia epoki od czasów Oświecenia
pomijanej, zatartej i na wpół zapomnianej. Pewne światło rzucą na to nasze
miniatury. Są one źródłem szczególnie cennym, gdyż mają charakter nie-
oficjalny i nie były przeznaczone dla szerokich kręgów odbiorców'. Stąd gwa-
rancja ich szczerości, albowiem myśli w nich wyrażone mogły pozostać nie fał-
szowane przez wymogi oficjalnych wwstąpień.
Opis i historia ksiąg
Ksiąg promotionum i diligentiarum zawierających dekorację malarską
jest w sumie sześć. Dzielą się one na dwie grupy chronologiczne. Pierwsze trzy
księgi datują się z drugiej połowy w. XVI i sięgają do połowy w. X\ II.
Pozostałe trzy będące ich kontynuacją, obejmują drugą połowę w. XVII
16 Jan Śniadecki, jjywol literacki Hugona Kołłątaja z opisem stanu Akademii Krakowskiej w ja-
kim są znajdowała przed rokiem 1780 (Biblioteka Narodowa, seria I, nr 136, wstęp H. Barycza, Wrocław
1951, s. XIII).
17 Tamie, s. 47.
18 Kołłątaj, o.c., s. 19, por. też M. Chamcówna, Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edu-
kacji Narodowej. Szkoła Główna Koronna w okresie wizyty i rektoratu Hugona Kołłątaja, 1777—-1786,1, Wro-
cław—Warszawa 1957, s. 67.
9
się od okresu poprzedzającego jego działalność, i oczywista oceniając go z po-
zycji przeciwnych, nie mógł wydać o nim pozytywnego sądu.
Przy okazji zauważyć należy, że Oświecenie zwróciło się także przeciwko
barokowym obyczajom akademickim, uważanym za obce postawie racjonalis-
tycznej. Pisze o tym Śniadecki: «Zaniechano obrządków akademickich, wzię-
tych za pedantyzm, zamknięto dawne promocje... w jednym prawie roku
zatarto te wrażenia, które się wiekami wyrabiały i udzielały ludziom, a które
się już więcej nie dały odnowić i wskrzesić» 17. Zjawisko odcięcia się od daw-
nych tradycji notuje Śniadecki z pewnym żalem, choć z drugiej strony trudno
się dziwić, że epoka tak bardzo zajęta tworzeniem nowych systemów nauki
nie miała zrozumienia dla barokowej tradycji uniwersyteckiej. W tej dzie-
dzinie reformy Uniwersytetu w 2 połowie w. XVIII — przy wszystkich swych
niezaprzeczalnych zaletach — doprowadziły do wytworzenia pewnej pustki.
Wtedy także wygasł zwyczaj zdobienia malowidłami ksiąg uniwersyteckich,
będący przecież wyrazem tej samej tradycji, Oświeceniu obcej. Nie odrzucono
wprawdzie tradycji Uniwersytetu w całości. Kołłątaj niejednokrotnie wspo-
mina z głębokim uznaniem dzieje Akademii w XV i XVI stuleciu 1S. Była
to jednak epoka zbyt odległa, aby można do niej nawiązać w sposób prak-
tyczny i czerpać z niej wzory dla aktualnego życia akademickiego i jego
oprawy obyczajowej.
Dla stworzenia możliwie pełnego obrazu dziejów Uniwersytetu Jagielloń-
skiego powstaje dziś konieczność wydobycia epoki od czasów Oświecenia
pomijanej, zatartej i na wpół zapomnianej. Pewne światło rzucą na to nasze
miniatury. Są one źródłem szczególnie cennym, gdyż mają charakter nie-
oficjalny i nie były przeznaczone dla szerokich kręgów odbiorców'. Stąd gwa-
rancja ich szczerości, albowiem myśli w nich wyrażone mogły pozostać nie fał-
szowane przez wymogi oficjalnych wwstąpień.
Opis i historia ksiąg
Ksiąg promotionum i diligentiarum zawierających dekorację malarską
jest w sumie sześć. Dzielą się one na dwie grupy chronologiczne. Pierwsze trzy
księgi datują się z drugiej połowy w. XVI i sięgają do połowy w. X\ II.
Pozostałe trzy będące ich kontynuacją, obejmują drugą połowę w. XVII
16 Jan Śniadecki, jjywol literacki Hugona Kołłątaja z opisem stanu Akademii Krakowskiej w ja-
kim są znajdowała przed rokiem 1780 (Biblioteka Narodowa, seria I, nr 136, wstęp H. Barycza, Wrocław
1951, s. XIII).
17 Tamie, s. 47.
18 Kołłątaj, o.c., s. 19, por. też M. Chamcówna, Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edu-
kacji Narodowej. Szkoła Główna Koronna w okresie wizyty i rektoratu Hugona Kołłątaja, 1777—-1786,1, Wro-
cław—Warszawa 1957, s. 67.
9