DOI article:
Chojecka, Ewa: Dekoracja malarska ksiąg promotionum i diligentiarum Uniwersytetu Jagiellońskiego XVI-XVIII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.26699#0090
Termin laureatio, oznaczający nadanie tytułu bakałarza (bacca łaurea)>
magistra lub doktora, przejęte zostało ze zwyczajów pozaakademickich.
Pierwotnie wieńczono bowiem poetów — na znak uznania dla ich twórczości.
Zwyczaj ten, zapomniany od czasów antycznych, wskrzesił w w. XIV Petrarka,
którego w r. 1341 uroczyście uwieńczono laurem na Kapitolu. Był to zarazem
wyraz hołdu dla starożytności, połączony z entuzjastycznym odkrywaniem
dorobku kultury antycznej. Z czasem zwyczaj wieńczenia laurem się rozpo-
wszechnił i na przełomie w. XVI na XVII stał się najwyższym odznaczeniem
poetów, nadawanym przez cesarza. O zaszczyt wieńca laurowego ubiegano
się z równą energią, co o beneficja, donacje i przywileje 19li.
Już Petrarka nadał uroczystości laureatio szczególną interpretację pod-
kreślając, że wartość poety mierzy się nie tylko jego talentem, ale także pra-
cowitością i wykształceniem. Tworząc tym sposobem pojęcie «doctus poeta»,
Petrarka dał podstawę do zasymilowania się zwyczaju laureatio w środowis-
kach uniwersyteckich co nastąpiło około r. 1500 zwłaszcza w krajach na północ
od Alp. Tutaj do pierwszych «poeti laureati» zaliczał się Konrad Celtes,
który w założonym przez siebie we Wiedniu «Collegium Poetarum» wpro-
wadził obok tradycyjnych insygniów promocyjnych, berła, pierścienia i bi-
retu, także wieniec laurowy, przekazany nam w ilustracji drzeworytniczej
Hansa Burgkmaira 1!)7. Dla dalszych dziejów laureationis istotny jest fakt,
że po upadku celtesowskiego Collegium przywilej wieńczenia przeniesiony
został przez cesarza Ferdynanda I na uniwersytet wiedeński, gdzie w r. 1558
odbyło się pierwsze akademickie laureatio. Stąd w w. XVI i XVII obyczaj
ten rozchodzi się na inne uniwersytety. Z wyjątkiem jednak uniwersytetu
sztrasburskiego, gdzie poetów wieńczono dosłownie, wkładając im wieniec na
głowę, inne uniwersytety przejęły z całego ceremoniału tylko nazwę, pozostając
przy dawnych insygniach promocyjnych 19S. Także w Krakowie ograniczono się
do retorycznego zwrotu. Wprawdzie posiadamy kilka miniatur pokazujących
wieńczenie scholarów, lecz ich silnie zaakcentowana oprawa mitologiczna
wskazuje, że są to wyobrażenia imaginacyjne, odnoszące się do literackiego
określenia, nie do rzeczywistego obyczaju.
Jednym z przykładów jest miniatura promocyjna z r. 1730, gdzie Apollo
pojawia się na tle wnętrza bazyliki kolumnowej z apsydą na osi, otwartej
196 Por. R. J. Clements, The Cult of the Poet in Renaissance Emblem Literaturę (Publications of the
Modern Language Association of America, LIX, September 1944, nr 3, s. 681—683). — R. J. Cle-
ments, Iconography on the Naturę and Tnspiration of Poetry in Renaissance Emblem Literaturę (Publications.
of the Modern Language Association of America, LXX, September 1955, nr 4, s. 781—801). —
J. B. Trapp, The OwVs Ivy and the Poets Boys (Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, XXI
1958, s. 227—255), tamże dalsza literatura.
197 w. Voss, Eine Himmelskarte vom Jahre 1503 mit den Wahrzeichen des Wiener Poetenkollegiums ais
Yorlage Albrecht Diirers (Jabrbuch der preussischen Kunstsammlungen, Bd. 64, Heft III—IV, Berlin
1943, s. 134, 144, ryc. 19).
198 Trapp, o.c., s. 247—249, 251. — Muczkowski, Statuta, s. CXXXVI, 443, wzmiankuje
insygnia promocyjne krakowskie. Por. także Szymon Marycjusz z Pilzna, o.c., s. 131—133-
82
magistra lub doktora, przejęte zostało ze zwyczajów pozaakademickich.
Pierwotnie wieńczono bowiem poetów — na znak uznania dla ich twórczości.
Zwyczaj ten, zapomniany od czasów antycznych, wskrzesił w w. XIV Petrarka,
którego w r. 1341 uroczyście uwieńczono laurem na Kapitolu. Był to zarazem
wyraz hołdu dla starożytności, połączony z entuzjastycznym odkrywaniem
dorobku kultury antycznej. Z czasem zwyczaj wieńczenia laurem się rozpo-
wszechnił i na przełomie w. XVI na XVII stał się najwyższym odznaczeniem
poetów, nadawanym przez cesarza. O zaszczyt wieńca laurowego ubiegano
się z równą energią, co o beneficja, donacje i przywileje 19li.
Już Petrarka nadał uroczystości laureatio szczególną interpretację pod-
kreślając, że wartość poety mierzy się nie tylko jego talentem, ale także pra-
cowitością i wykształceniem. Tworząc tym sposobem pojęcie «doctus poeta»,
Petrarka dał podstawę do zasymilowania się zwyczaju laureatio w środowis-
kach uniwersyteckich co nastąpiło około r. 1500 zwłaszcza w krajach na północ
od Alp. Tutaj do pierwszych «poeti laureati» zaliczał się Konrad Celtes,
który w założonym przez siebie we Wiedniu «Collegium Poetarum» wpro-
wadził obok tradycyjnych insygniów promocyjnych, berła, pierścienia i bi-
retu, także wieniec laurowy, przekazany nam w ilustracji drzeworytniczej
Hansa Burgkmaira 1!)7. Dla dalszych dziejów laureationis istotny jest fakt,
że po upadku celtesowskiego Collegium przywilej wieńczenia przeniesiony
został przez cesarza Ferdynanda I na uniwersytet wiedeński, gdzie w r. 1558
odbyło się pierwsze akademickie laureatio. Stąd w w. XVI i XVII obyczaj
ten rozchodzi się na inne uniwersytety. Z wyjątkiem jednak uniwersytetu
sztrasburskiego, gdzie poetów wieńczono dosłownie, wkładając im wieniec na
głowę, inne uniwersytety przejęły z całego ceremoniału tylko nazwę, pozostając
przy dawnych insygniach promocyjnych 19S. Także w Krakowie ograniczono się
do retorycznego zwrotu. Wprawdzie posiadamy kilka miniatur pokazujących
wieńczenie scholarów, lecz ich silnie zaakcentowana oprawa mitologiczna
wskazuje, że są to wyobrażenia imaginacyjne, odnoszące się do literackiego
określenia, nie do rzeczywistego obyczaju.
Jednym z przykładów jest miniatura promocyjna z r. 1730, gdzie Apollo
pojawia się na tle wnętrza bazyliki kolumnowej z apsydą na osi, otwartej
196 Por. R. J. Clements, The Cult of the Poet in Renaissance Emblem Literaturę (Publications of the
Modern Language Association of America, LIX, September 1944, nr 3, s. 681—683). — R. J. Cle-
ments, Iconography on the Naturę and Tnspiration of Poetry in Renaissance Emblem Literaturę (Publications.
of the Modern Language Association of America, LXX, September 1955, nr 4, s. 781—801). —
J. B. Trapp, The OwVs Ivy and the Poets Boys (Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, XXI
1958, s. 227—255), tamże dalsza literatura.
197 w. Voss, Eine Himmelskarte vom Jahre 1503 mit den Wahrzeichen des Wiener Poetenkollegiums ais
Yorlage Albrecht Diirers (Jabrbuch der preussischen Kunstsammlungen, Bd. 64, Heft III—IV, Berlin
1943, s. 134, 144, ryc. 19).
198 Trapp, o.c., s. 247—249, 251. — Muczkowski, Statuta, s. CXXXVI, 443, wzmiankuje
insygnia promocyjne krakowskie. Por. także Szymon Marycjusz z Pilzna, o.c., s. 131—133-
82