DOI article:
Lepiarczyk, Józef: Działalność architektoniczna Sebastiana Sierakowskiego: projekty klasycystyczne i neogotyckie; (1777 - 1824)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.26697#0037
XI
BUDOWNICTWO WIEJSKIE
Postępowe poglądy Sierakowskiego. Zabudowania folwarczne, mieszkalne i gospodarcze.
Troska o poprawę bytu ludności wiejskiej, postępowe poglądy społeczne
i wierność ideałom oświecenia znalazły wyraz w zainteresowaniach Sierakow-
skiego budownictwem wiejskim. W jego Tekach zachowały się bardzo liczne
projekty zabudowań folwarcznych zarówno mieszkalnych, jak i gospodarczych.
Są to projekty zagród i całych osiedli, domków dla chłopów i robotników rol-
nych, kramów, gorzelni, czworaków dworskich, budynków przemysłowych,
spichrzy, stajni, stodół, zarówno murowanych jak i drewnianych (ryc. 101—
109)* 1. Jako budowle skromne, o czysto użytkowym charakterze i programie,
nie zajmują wybitniejszego miejsca z punktu widzenia formy architektonicznej,
jednakże cechuje je dbałość o estetykę i swoisty regionalizm, zwłaszcza jeśli
idzie o dachy. Jedynie kilka projektów kramów (ryc. 102 i 103)2 i czworaków
(ryc. 108)3 oraz niektóre inne wykazują bogatsze formy, jak podcienia filarowe
lub kolumnowe oraz arkady, a również rustykowanie, co rozstrzyga o ich przy-
należności do określonego kierunku stylowego. Sierakowski i tu z upodobaniem
stosował motyw podcieni oraz ożywiał elewacje za pomocą arkad tworzących
ślepe wnęki. Elewacje i rzuty cechuje w zasadzie symetria i osiowość, np. pro-
jekty kramów (ryc. 101 i 102)4, czworaków (ryc. 108)5 i inne.
„1) Struktura powinna bydź do użytku przeznaczonego: inaczej może bydź większa, ale niewiele
użyteczna.
2) W miejscu publicznem powinna bydź okazała i zwłaszcza w miejscu otwartem, żeby z daleka
była widziana, ale wraz powinna bydź oszczędną, więcej od facjaty okazywać, aniżeli we-
wnętrznie bydź obszerną.
Te dwie zasady w rysunku tym połączone. Pierwszą potrzebną na promenadzie: jest schro-
nienie się od słoty, śniegu, wiatru, upału. Salka nie jest temu celowi dogodna: bo zasiadłszy
pierwsze osoby popod ściany, reszta musi na środku stać. — Galeryja na rysunku podanym
odpowiada celowi, że na ławkach popod ścianą może siedzieć osób 60 i jeszcze na środku
zostanie miejsca. — Drugim jest: że buffet jest koniecznym, w tyle galeryi jest umieszczony.
Wprawdzie szczupły dla oszczędności, ale nie tyle wygodny, ile potrzeba. Ma albowiem na-
jemnik izbę, skąd lody lub inne posiłki do galeryi gościom podawać można; ma szczupłą izde-
bkę z kuchenką czy kominem dla dawania ponczu, kawy, herbaty, ma na drugiej stronie podo-
bną, na lody, limonady, orszady. Te obiedwie mają komunikacyją z izbą cukiernika, który
mając wszystko pod ręką, służba jego prędzej i dogodniej będzie się odbywać.
Koszt tej gingiety 400 przenosić nie powinien“.
1 I.R. 2682, 2646, 2591, 2665, 2687, 2663, 2587, 2680, 2613, 2612, 2645, 2594, 2697, 2678,
2628, 2679, 2634, 2683, 2593, 2673, 2590, 2684, 2681, 2676, 2588, 2595, 2714, 2685, 2705, 2683,
2633, 2664, 2713, 2643, 2589 i 2592. Sierakowski szczegółowo omawia budownictwo wiejskie
w Architekturze, s. 255—257; por. Ostrowski, o.c., s. 123.
2 I.R. 2645 i 2594.
3 I.R. 2628 i 2679.
4 I.R. 2697 i 2645.
5 I.R. 2628.
31
BUDOWNICTWO WIEJSKIE
Postępowe poglądy Sierakowskiego. Zabudowania folwarczne, mieszkalne i gospodarcze.
Troska o poprawę bytu ludności wiejskiej, postępowe poglądy społeczne
i wierność ideałom oświecenia znalazły wyraz w zainteresowaniach Sierakow-
skiego budownictwem wiejskim. W jego Tekach zachowały się bardzo liczne
projekty zabudowań folwarcznych zarówno mieszkalnych, jak i gospodarczych.
Są to projekty zagród i całych osiedli, domków dla chłopów i robotników rol-
nych, kramów, gorzelni, czworaków dworskich, budynków przemysłowych,
spichrzy, stajni, stodół, zarówno murowanych jak i drewnianych (ryc. 101—
109)* 1. Jako budowle skromne, o czysto użytkowym charakterze i programie,
nie zajmują wybitniejszego miejsca z punktu widzenia formy architektonicznej,
jednakże cechuje je dbałość o estetykę i swoisty regionalizm, zwłaszcza jeśli
idzie o dachy. Jedynie kilka projektów kramów (ryc. 102 i 103)2 i czworaków
(ryc. 108)3 oraz niektóre inne wykazują bogatsze formy, jak podcienia filarowe
lub kolumnowe oraz arkady, a również rustykowanie, co rozstrzyga o ich przy-
należności do określonego kierunku stylowego. Sierakowski i tu z upodobaniem
stosował motyw podcieni oraz ożywiał elewacje za pomocą arkad tworzących
ślepe wnęki. Elewacje i rzuty cechuje w zasadzie symetria i osiowość, np. pro-
jekty kramów (ryc. 101 i 102)4, czworaków (ryc. 108)5 i inne.
„1) Struktura powinna bydź do użytku przeznaczonego: inaczej może bydź większa, ale niewiele
użyteczna.
2) W miejscu publicznem powinna bydź okazała i zwłaszcza w miejscu otwartem, żeby z daleka
była widziana, ale wraz powinna bydź oszczędną, więcej od facjaty okazywać, aniżeli we-
wnętrznie bydź obszerną.
Te dwie zasady w rysunku tym połączone. Pierwszą potrzebną na promenadzie: jest schro-
nienie się od słoty, śniegu, wiatru, upału. Salka nie jest temu celowi dogodna: bo zasiadłszy
pierwsze osoby popod ściany, reszta musi na środku stać. — Galeryja na rysunku podanym
odpowiada celowi, że na ławkach popod ścianą może siedzieć osób 60 i jeszcze na środku
zostanie miejsca. — Drugim jest: że buffet jest koniecznym, w tyle galeryi jest umieszczony.
Wprawdzie szczupły dla oszczędności, ale nie tyle wygodny, ile potrzeba. Ma albowiem na-
jemnik izbę, skąd lody lub inne posiłki do galeryi gościom podawać można; ma szczupłą izde-
bkę z kuchenką czy kominem dla dawania ponczu, kawy, herbaty, ma na drugiej stronie podo-
bną, na lody, limonady, orszady. Te obiedwie mają komunikacyją z izbą cukiernika, który
mając wszystko pod ręką, służba jego prędzej i dogodniej będzie się odbywać.
Koszt tej gingiety 400 przenosić nie powinien“.
1 I.R. 2682, 2646, 2591, 2665, 2687, 2663, 2587, 2680, 2613, 2612, 2645, 2594, 2697, 2678,
2628, 2679, 2634, 2683, 2593, 2673, 2590, 2684, 2681, 2676, 2588, 2595, 2714, 2685, 2705, 2683,
2633, 2664, 2713, 2643, 2589 i 2592. Sierakowski szczegółowo omawia budownictwo wiejskie
w Architekturze, s. 255—257; por. Ostrowski, o.c., s. 123.
2 I.R. 2645 i 2594.
3 I.R. 2628 i 2679.
4 I.R. 2697 i 2645.
5 I.R. 2628.
31