DOI Artikel:
Samek, Jan: Problem aktualności tematu Drzewo Jessego w sztuce polskiej wieku siedemnastego: (z zagadnień ikonograficznych w rzemiośle artystycznym)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26677#0052
I
DR?EWO JF&SEGO W DZIEŁACH SNYCERSTWA I INNYCH WYROBACH RZEMIOSŁA
ARTYSTYCZNEGO (ZRÓŻNICOWANIE IKONOGRAFICZNE, CZĘSTOTLIWOŚĆ
I OBSZAR WYSTĘPOWANIA)
Podejmując rozważania nad problemem aktualności tematu Drgewo
w sztuce polskiej w. XVII przede wszystkim przedstawić należy materiał
zabytkowy. Opierając się na wstępnym rozeznaniu można go omówić w gru-
pach utworzonych na zasadzie różnic w sposobie przedstawienia tematu.
Wyprzedzając szczegółowszą analizę obiektów notujemy, że w drzewie ge-
nealogicznym Chrystusa z reguły Jessego wyobrażano w pozycji leżącej.
Różnice natomiast występują w sposobie wyobrażania potomków Jessego
jak i postaciach wieńczących drzewo.
Posiłkując się tymi kryteriami, właściwymi dla pracy o ikonograficznym
charakterze, jako pierwsze ze znanych nam przedstawień wymienić należy
jedną z płaskorzeźb zdobiących zapiecki stall w prezbiterium kościoła Ma-
riackiego w Krakowie (ryc. 1). Stalle te, pochodzące w części dolnej z r. 1586,
uzupełniono około r. 1632 płaskorzeźbionymi scenami z życia Marii, dłuta
Fabiana Moliera, snycerza krakowskiego pochodzącego z Gdańska 3. Pierw-
szym, rozpoczynającym cykl piętnastu rzeźbionych scen jest właśnie przed-
stawienie Jawego. Protoplasta, w tzw. sansovinowskiej pozie, wyobra-
żony na porosłym roślinnością terenie, daje początek grubemu pniowi drzewa,
z którego wyrastają symetrycznie cztery pary gałęzi. Aczkolwiek brak gron,
kształt liści i silne skręty pędów wskazują, że rzeźbiarzowi chodzi o krzak
winnej latorośli. Na sześciu dolnych gałęziach dostrzegamy wyrastające
z kwiatów niewielkie popiersia królów żydowskich z berłami w dłoniach.
Całość wieńczą trzy postacie wyobrażone na tle obłoków: Maria — z prawej
(heraldycznie), św. Józef—z lewej i Dzieciątko Jezus z krzyżem — po-
środku. Jeśli chodzi o formalną charakterystykę przedstawień, cechuje je
rygorystycznie stosowana symetria, dekoracyjność przy równomiernym wy-
pełnieniu dwułucznie zamkniętego pola płaskorzeźby, a w odniesieniu do
rzeźby figuralnej schematyzm, z wyjątkiem staranniej potraktowanej postaci
Jessego.
Wracając do rozważań ikonograficznych zaznaczyć należy, że tego typu
rozwiązania, z drzewem zwieńczonym trzema postaciami należą do unika-
3 Por. B. Daszyńska, Atałła /ośrtoła ATA/arit ta AraAotata na tła taagołazaanąy rzaźAy /ra/oatattay
t tcA ztańyzaA g ryctnnm: (Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU L, 1949, nr 6, s. 270—271).—
J. Banach, Gło; ta dyjAiap':' na aaay: nanłotaą; .Słotrarzyizanta 7/ńtorytote AziaAt pońntfaoną; aztaaa poMtago
AaroAn (Biuletyn HS XXI, 1959, s. 131).—J. Samek, Aatarot do gotyku w aztaoa AraAotaa ptartaazą/
połotąy ta. ATT/ (Folia Historiae Artium V, 1968, s. 102—103). Autorstwo Moliera na podstawie
informacji udzielonych przez Andrzeja Ciechanowieckiego podał T. Dobrowolski, Aztaśra AraAotaa,
3. wyd., Kraków 1964, s. 450 i 574; o Molierze por. S. Tomkowicz, Przyazyntt do Atatortt < tałtary
Ara/otra ta ptartatząy połotata ATT/ tataAa, Lwów 1912, s. 229—331.
46
DR?EWO JF&SEGO W DZIEŁACH SNYCERSTWA I INNYCH WYROBACH RZEMIOSŁA
ARTYSTYCZNEGO (ZRÓŻNICOWANIE IKONOGRAFICZNE, CZĘSTOTLIWOŚĆ
I OBSZAR WYSTĘPOWANIA)
Podejmując rozważania nad problemem aktualności tematu Drgewo
w sztuce polskiej w. XVII przede wszystkim przedstawić należy materiał
zabytkowy. Opierając się na wstępnym rozeznaniu można go omówić w gru-
pach utworzonych na zasadzie różnic w sposobie przedstawienia tematu.
Wyprzedzając szczegółowszą analizę obiektów notujemy, że w drzewie ge-
nealogicznym Chrystusa z reguły Jessego wyobrażano w pozycji leżącej.
Różnice natomiast występują w sposobie wyobrażania potomków Jessego
jak i postaciach wieńczących drzewo.
Posiłkując się tymi kryteriami, właściwymi dla pracy o ikonograficznym
charakterze, jako pierwsze ze znanych nam przedstawień wymienić należy
jedną z płaskorzeźb zdobiących zapiecki stall w prezbiterium kościoła Ma-
riackiego w Krakowie (ryc. 1). Stalle te, pochodzące w części dolnej z r. 1586,
uzupełniono około r. 1632 płaskorzeźbionymi scenami z życia Marii, dłuta
Fabiana Moliera, snycerza krakowskiego pochodzącego z Gdańska 3. Pierw-
szym, rozpoczynającym cykl piętnastu rzeźbionych scen jest właśnie przed-
stawienie Jawego. Protoplasta, w tzw. sansovinowskiej pozie, wyobra-
żony na porosłym roślinnością terenie, daje początek grubemu pniowi drzewa,
z którego wyrastają symetrycznie cztery pary gałęzi. Aczkolwiek brak gron,
kształt liści i silne skręty pędów wskazują, że rzeźbiarzowi chodzi o krzak
winnej latorośli. Na sześciu dolnych gałęziach dostrzegamy wyrastające
z kwiatów niewielkie popiersia królów żydowskich z berłami w dłoniach.
Całość wieńczą trzy postacie wyobrażone na tle obłoków: Maria — z prawej
(heraldycznie), św. Józef—z lewej i Dzieciątko Jezus z krzyżem — po-
środku. Jeśli chodzi o formalną charakterystykę przedstawień, cechuje je
rygorystycznie stosowana symetria, dekoracyjność przy równomiernym wy-
pełnieniu dwułucznie zamkniętego pola płaskorzeźby, a w odniesieniu do
rzeźby figuralnej schematyzm, z wyjątkiem staranniej potraktowanej postaci
Jessego.
Wracając do rozważań ikonograficznych zaznaczyć należy, że tego typu
rozwiązania, z drzewem zwieńczonym trzema postaciami należą do unika-
3 Por. B. Daszyńska, Atałła /ośrtoła ATA/arit ta AraAotata na tła taagołazaanąy rzaźAy /ra/oatattay
t tcA ztańyzaA g ryctnnm: (Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU L, 1949, nr 6, s. 270—271).—
J. Banach, Gło; ta dyjAiap':' na aaay: nanłotaą; .Słotrarzyizanta 7/ńtorytote AziaAt pońntfaoną; aztaaa poMtago
AaroAn (Biuletyn HS XXI, 1959, s. 131).—J. Samek, Aatarot do gotyku w aztaoa AraAotaa ptartaazą/
połotąy ta. ATT/ (Folia Historiae Artium V, 1968, s. 102—103). Autorstwo Moliera na podstawie
informacji udzielonych przez Andrzeja Ciechanowieckiego podał T. Dobrowolski, Aztaśra AraAotaa,
3. wyd., Kraków 1964, s. 450 i 574; o Molierze por. S. Tomkowicz, Przyazyntt do Atatortt < tałtary
Ara/otra ta ptartatząy połotata ATT/ tataAa, Lwów 1912, s. 229—331.
46