DOI Artikel:
Hussakowska-Szyszko, Maria: Stosunek do nadrealizmu w polskim dwudziestoleciu międzywojennym
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26677#0102
konstruującej światopogląd surrealizmu pisze między innymi: „Refleksja nad-
realizmu nad twórczością i sztuką była organicznie i genetycznie związana
z refleksją o charakterze metafizycznym, epistemologicznym, moralnym, spo-
łecznym i politycznym. Koncepcja twórczości, jaką propagował nadrealizm,
wynikała w mniejszym stopniu z refleksji nad historycznym rozwojem sztuki,
a w większym z refleksji nad naturą człowieka i jego przeznaczeniem" h
Celem działalności surrealizmu była zmiana warunków bytu ludzkiego,
wyzwolenie człowieka z wszelkich więzów, umożliwienie mu pełnego i swo-
bodnego rozwoju. ywiaf, ^ymraiac — tak brzmi naczelne
hasło będące połączeniem słów Marksa i Rimbauda. Sens tych słów został
całkowicie zmodyfikowany. Dla surrealistów poznanie i właściwa interpre-
tacja świata zależna jest od poznania człowieka i praw rządzących jego
psychiką.
Program nadrealistycznej odnowy świata ma charakter antyracjonalis-
tyczny i antypozytywistyczny. „Postawa racjonalistyczna inspirowana pozy-
tywizmem — od św. Tomasza po A. France'a, jest wroga wszelkim wzlotom
intelektualnym i moralnym"" — to słowa Bretona. Sprowadza ona działalność
człowieka do ram ciasnego praktycyzmu, pozbawia go wyobraźni, która —
zdaniem Bretona —jest największym darem człowieka. „Uczynić z wy-
obraźni niewolnicę — nawet za cenę ocalenia tego, co się wulgarnie określa
jako szczęście — to uchylić się najwyższemu trybunałowi, jaki w nas zasiada.
Tylko wyobraźnia mówi mi o tym, co być może, i już to wystarcza, by się
jej oddać bez obawy przed błędem (jak gdyby można błądzić bardziej).
Czy możliwość błędu nie stanowi dla ducha szansy ocalenia?" s.
W ciekawym eseju, poświęconym przygodzie nadrealistycznej, Adam
Ważyk, oceniając ten ruch z perspektywy lat, w interesujący sposób wysnuwa
analogie, jakie zachodzą między światopoglądem nadrealistów a gnostykami h
Zrodzony z rozpaczy, upadku wiary, bunt XX-wiecznych intelektualistów,
dążących do poznania i wyzwolenia własnego ja, miał więc znacznie głębsze,
bardziej zastanawiające tradycje niż się pozornie wydaje.
Nadrealizm łączy refleksje o twórczości i sztuce z refleksjami o świecie
i człowieku. Funkcja sztuki podporządkowana została nadrzędnej idei prze-
kształcenia świata i poszerzenia granic ludzkiej świadomości i wrażliwości.
W koncepcji surrealistycznej cele twórczości i sztuki są pozaartystyczne,
instrumentalne w stosunku do zadań, jakie stawia nadrealizm przed czło-
wiekiem. Według teoretycznego programu wytyczne tego ruchu były poza-
artystyczne, działalność jednakże przede wszystkim artystyczna, co w kon-
sekwencji doprowadziło do tego, że w świadomości społecznej nadrealizm
uchodził za jeden z awangardowych prądów artystycznych. Mnożenie się
* K. Janicka, AoMżopogtgc? rafrralMTHM, Warszawa 1969, s. 6.
s A. Breton, AfaHt/atlr ó* *arrćal:'m:r (1924), cyt. według: P. Waldberg, CAronuj afa ^MrrraHrmr,
New York 1965, s. 98—108.
3 Tataćr, s. 102.
* A. Ważyk, Pr^ygo^a rarrralMlye^na w:'&:ana JażacA (Twórczość 1970, nr 7/8, s. 124—126).
84
realizmu nad twórczością i sztuką była organicznie i genetycznie związana
z refleksją o charakterze metafizycznym, epistemologicznym, moralnym, spo-
łecznym i politycznym. Koncepcja twórczości, jaką propagował nadrealizm,
wynikała w mniejszym stopniu z refleksji nad historycznym rozwojem sztuki,
a w większym z refleksji nad naturą człowieka i jego przeznaczeniem" h
Celem działalności surrealizmu była zmiana warunków bytu ludzkiego,
wyzwolenie człowieka z wszelkich więzów, umożliwienie mu pełnego i swo-
bodnego rozwoju. ywiaf, ^ymraiac — tak brzmi naczelne
hasło będące połączeniem słów Marksa i Rimbauda. Sens tych słów został
całkowicie zmodyfikowany. Dla surrealistów poznanie i właściwa interpre-
tacja świata zależna jest od poznania człowieka i praw rządzących jego
psychiką.
Program nadrealistycznej odnowy świata ma charakter antyracjonalis-
tyczny i antypozytywistyczny. „Postawa racjonalistyczna inspirowana pozy-
tywizmem — od św. Tomasza po A. France'a, jest wroga wszelkim wzlotom
intelektualnym i moralnym"" — to słowa Bretona. Sprowadza ona działalność
człowieka do ram ciasnego praktycyzmu, pozbawia go wyobraźni, która —
zdaniem Bretona —jest największym darem człowieka. „Uczynić z wy-
obraźni niewolnicę — nawet za cenę ocalenia tego, co się wulgarnie określa
jako szczęście — to uchylić się najwyższemu trybunałowi, jaki w nas zasiada.
Tylko wyobraźnia mówi mi o tym, co być może, i już to wystarcza, by się
jej oddać bez obawy przed błędem (jak gdyby można błądzić bardziej).
Czy możliwość błędu nie stanowi dla ducha szansy ocalenia?" s.
W ciekawym eseju, poświęconym przygodzie nadrealistycznej, Adam
Ważyk, oceniając ten ruch z perspektywy lat, w interesujący sposób wysnuwa
analogie, jakie zachodzą między światopoglądem nadrealistów a gnostykami h
Zrodzony z rozpaczy, upadku wiary, bunt XX-wiecznych intelektualistów,
dążących do poznania i wyzwolenia własnego ja, miał więc znacznie głębsze,
bardziej zastanawiające tradycje niż się pozornie wydaje.
Nadrealizm łączy refleksje o twórczości i sztuce z refleksjami o świecie
i człowieku. Funkcja sztuki podporządkowana została nadrzędnej idei prze-
kształcenia świata i poszerzenia granic ludzkiej świadomości i wrażliwości.
W koncepcji surrealistycznej cele twórczości i sztuki są pozaartystyczne,
instrumentalne w stosunku do zadań, jakie stawia nadrealizm przed czło-
wiekiem. Według teoretycznego programu wytyczne tego ruchu były poza-
artystyczne, działalność jednakże przede wszystkim artystyczna, co w kon-
sekwencji doprowadziło do tego, że w świadomości społecznej nadrealizm
uchodził za jeden z awangardowych prądów artystycznych. Mnożenie się
* K. Janicka, AoMżopogtgc? rafrralMTHM, Warszawa 1969, s. 6.
s A. Breton, AfaHt/atlr ó* *arrćal:'m:r (1924), cyt. według: P. Waldberg, CAronuj afa ^MrrraHrmr,
New York 1965, s. 98—108.
3 Tataćr, s. 102.
* A. Ważyk, Pr^ygo^a rarrralMlye^na w:'&:ana JażacA (Twórczość 1970, nr 7/8, s. 124—126).
84