DOI Artikel:
Krakowski, Piotr: Teoretyczne podstawy architektury wieku XIX
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26758#0008
potrzeby, stała się natomiast „przedmiotem wiedzy, wykształcenia i krytyki”.
Za wszełką cenę starano sobie uświadomić „naukową” stronę sztuki, co po-
ciągnęło za sobą przesadny krytycyzm, który odebrał łudziom wieku XIX
„ostatnie resztki niezawisłego, samodzielnego sądu”. I wtedy pojawia się
problem stylu, „wtedy to słowo «styl» zaczęło hipnotyzować umysły, obej-
mując autokratyczne panowanie nad budownictwem” 2.
Przyczynę tzw. historyzmu w architekturze widziano w nowej sytuacji
społeczno-ustrojowej, jaka się zarysowała w Europie po Wielkiej Rewolucji
Francuskiej. Warstwa społeczna, która doszła wtedy do władzy, nie posiadała
„jednakże jeszcze własnej na nowych socjalnych podstawach ugruntowanej
kultury” i „tem tylko objaśnić należy pov/stanie w początku XIX stulecia
sztuki, opartej na reminiscencjach stylów minionych oraz gubiącej się w filo-
zoficznych paracłoksach i idealistycznych teoriach”.
Pajzderski twiercłzi, że w wieku XIX nastąpił upadek architektury, bo „ar-
chitektura przestała być sztuką zrozumiałą, gdyż ze sztuki żywej, zwracającej
się do uczucia, stała się suchą nauką, mierżącą cyrklem i linią potężne dzieła
starych kultur, zabijającą swym akademickim autorytetem w architekcie-
-artyście wszelkie pragnienia do szczerego wypowiedzenia swych uczuć i wie-
rzeń”. Pajzderski podtrzymuje koncepcję, że każda epoka „miała swoją od-
rębną sztukę, każda szukała usilnie plastycznego wyrazu duchowego swego
ideału”. Ludziom wieku XIX uniemożliwiła to ujęta w ciasne schematy este-
tyka. Uważa on, że „każdemu dziełu poczętemu w duchu nowoczesnym,
wykonanemu z uwzględnieniem łogiki wewnętrznej zadania, dążącemu do
uwydatnienia na zewnątrz nowego rozkładu wewnętrznego i postępowych
naszych konstrukcji technicznych, przeciwstawia powaga estetyków potężny
autorytet Odrodzenia”, mimo że inne są warunki klimatyczne, inna funkcja,
inne w użyciu materiały. Podkreśła, że podstawowym warunkiem odrodzenia
architektury jest szczerość i prawda, że prawo to zostało podważone w wieku
XIX, w wyniku czego architekci zmuszeni zostali do gorączkowych poszu-
kiwań zatraconego wątku. W rezultacie wiedza i nauka zastąpiły autentyczne
odczucie w sztuce. W przekonaniu Pajzderskiego wiek XIX nie stworzył
żadnych wybitnych dzieł, a przynajmniej oryginalnych, stanowiących wyraz
idei nurtujących ówczesnych ludzi. Zastanawia się, jak mogło dojść do takiego
upadku architektury, skoro tak dokładnie naśladowano najlepsze wzory
wzięte z przeszłości. Przyczynę widzi w nieszczerości architektury dziewiętna-
stowiecznej. Podkreśla, że „nie można bezkarnie w materiale tak skromnym
jak tynk i gips powtarzać form piaskowca i marmuru. Jest to bezgustownym
i nielogicznym, jak każdy zewnętrzny blichtr, jak każde kłamliwe udawanie
czegoś wyższego”. Zarzut dotyczy zatem owej tak częstej w architekturze ubie-
głowiecznej nieszczerości materiałowej, sprzeniewierzenia się zasadzie Ma-
terialgerechtigkeit. Przyczynę tego upatrywano w tendencjach spekulacyjnych,
a T. Pajzderski, Pogadanka architektoniczna. (Styl Odrodzenia a lica naszych kamienic),
„Przegląd Techniczny”, 1908, nr 15, s. 191—192.
6
Za wszełką cenę starano sobie uświadomić „naukową” stronę sztuki, co po-
ciągnęło za sobą przesadny krytycyzm, który odebrał łudziom wieku XIX
„ostatnie resztki niezawisłego, samodzielnego sądu”. I wtedy pojawia się
problem stylu, „wtedy to słowo «styl» zaczęło hipnotyzować umysły, obej-
mując autokratyczne panowanie nad budownictwem” 2.
Przyczynę tzw. historyzmu w architekturze widziano w nowej sytuacji
społeczno-ustrojowej, jaka się zarysowała w Europie po Wielkiej Rewolucji
Francuskiej. Warstwa społeczna, która doszła wtedy do władzy, nie posiadała
„jednakże jeszcze własnej na nowych socjalnych podstawach ugruntowanej
kultury” i „tem tylko objaśnić należy pov/stanie w początku XIX stulecia
sztuki, opartej na reminiscencjach stylów minionych oraz gubiącej się w filo-
zoficznych paracłoksach i idealistycznych teoriach”.
Pajzderski twiercłzi, że w wieku XIX nastąpił upadek architektury, bo „ar-
chitektura przestała być sztuką zrozumiałą, gdyż ze sztuki żywej, zwracającej
się do uczucia, stała się suchą nauką, mierżącą cyrklem i linią potężne dzieła
starych kultur, zabijającą swym akademickim autorytetem w architekcie-
-artyście wszelkie pragnienia do szczerego wypowiedzenia swych uczuć i wie-
rzeń”. Pajzderski podtrzymuje koncepcję, że każda epoka „miała swoją od-
rębną sztukę, każda szukała usilnie plastycznego wyrazu duchowego swego
ideału”. Ludziom wieku XIX uniemożliwiła to ujęta w ciasne schematy este-
tyka. Uważa on, że „każdemu dziełu poczętemu w duchu nowoczesnym,
wykonanemu z uwzględnieniem łogiki wewnętrznej zadania, dążącemu do
uwydatnienia na zewnątrz nowego rozkładu wewnętrznego i postępowych
naszych konstrukcji technicznych, przeciwstawia powaga estetyków potężny
autorytet Odrodzenia”, mimo że inne są warunki klimatyczne, inna funkcja,
inne w użyciu materiały. Podkreśła, że podstawowym warunkiem odrodzenia
architektury jest szczerość i prawda, że prawo to zostało podważone w wieku
XIX, w wyniku czego architekci zmuszeni zostali do gorączkowych poszu-
kiwań zatraconego wątku. W rezultacie wiedza i nauka zastąpiły autentyczne
odczucie w sztuce. W przekonaniu Pajzderskiego wiek XIX nie stworzył
żadnych wybitnych dzieł, a przynajmniej oryginalnych, stanowiących wyraz
idei nurtujących ówczesnych ludzi. Zastanawia się, jak mogło dojść do takiego
upadku architektury, skoro tak dokładnie naśladowano najlepsze wzory
wzięte z przeszłości. Przyczynę widzi w nieszczerości architektury dziewiętna-
stowiecznej. Podkreśla, że „nie można bezkarnie w materiale tak skromnym
jak tynk i gips powtarzać form piaskowca i marmuru. Jest to bezgustownym
i nielogicznym, jak każdy zewnętrzny blichtr, jak każde kłamliwe udawanie
czegoś wyższego”. Zarzut dotyczy zatem owej tak częstej w architekturze ubie-
głowiecznej nieszczerości materiałowej, sprzeniewierzenia się zasadzie Ma-
terialgerechtigkeit. Przyczynę tego upatrywano w tendencjach spekulacyjnych,
a T. Pajzderski, Pogadanka architektoniczna. (Styl Odrodzenia a lica naszych kamienic),
„Przegląd Techniczny”, 1908, nr 15, s. 191—192.
6