DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Studia nad architekturą wczesnopiastowską, [2]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26757#0091
Czteroapsydowa rotunda Panny Marii na Wawelu, wraz ze swoim masy-
wem, należy do tej właśnie grupy budowli centralnych, które nie posiadając
empor ani ganków wokół centralnej nawy miały jednak emporę zach. Zabytek
krakowski jest zapewne wcześniejszy od dwu wymienionych wyżej kościo-
łów, a w każdym razie reprezentuje starszą fazę, w której masyw nie zlał
się jeszcze z niszą zach. Fazę zbliżoną do przykładów w Deutz i z Paderborn
reprezentują natomiast tzw. kościół B na Wawelu, w któiym empora zach.
i apsyda zach. stanowią już jedną całość 49, oraz rotunda w Wiślicy, w której
empora również nie jest już wyodrębniona poza korpus budowli.
O ile ogólna ewolucja form, jaka dokonała się pomiędzy zachodnim roz-
wiązaniem rotundy Panny Marii na Wawelu, a tzw. kościołem B, jest wyraźnie
Rys. 15. Goslar, kaplica Św. Jerzego na Sassenbergu, rzut poziomy
uchwytna w ramach zjawisk dokonujących się w architekturze średniowiecz-
nej na przełomie w. X i XI, o tyle wytłumaczenie formy szczegółowej empory
w tzw. kościele B, formy, w której pojawia się typ balkonu podpartego ko-
lumną, nie jest łatwe. Być może A. Tomaszewski miał rację sądząc, że ten
rodzaj empory został do rotund przeniesiony z podłużnych kościołów jedno-
nawowych 50. Z tym zastrzeżeniem, że wzorcami dla rotund polskich nie
49 Jak dotąd nic nie wiadomo, jaki był system komunikacyjny pomiędzy przyziemiem tzw.
kościoła B, a jego emporą oraz czy od strony zach. nie było jakiejś formy masywu. Zbadanie tej
kwestii stoi przed archeologami.
50 Por. Tomaszewski, o. c., s. 86. Zastanawiając się nad genezą pomysłu umieszczenia em-
pory w apsydzie zach. tzw. kościoła B nie można pominąć problemu empor w chórze zach. dwu-
chórowych kościołów podłużnych. A. Mann zastrzegając się, że te dwa elementy w zasadzie wyklu-
czają się, podaje zestaw przykładów, w których to zespolenie jednak występuje. W zasadzie są to
zabytki późne, bo z w. XII. W Polsce tę grupę reprezentuje apsyda zach. kolegiaty w Tumie pod
Łęczycą, wyraźnie podzielona na dwie kondygnacje, z których góma, położona nad konchą dolnej,
połączona jest z emporami nad nawami bocznymi, oraz kościół w Prandocinie, gdzie empora zach.
umieszczona jest w zach. apsydzie i występuje nieco przed nią. Wczesne przykłady empor w ap-
sydach zach. spotykamy sporadycznie, np. w kościele żeńskiego opactwa San Pere w Burgel w Ka-
talonii z 1. 1020—1040 i w kościele Św. Trójcy w Essen z 1. 1040—1055. Por. A. Mann, Doppelchor
und Stiftermemorie, „Westfalische Zeitschrift”, 111, 1961, s. 187—191. W konkluzji przykłady
empor w apsydach zach. kościołów dwuchórowych są późniejsze od zabytku wawelskiego i nie
mogły mieć znaczenia przy powstawaniu jego empory. Nadto należy zaznaczyć, że nigdzie w po-
danych przez Manna przykładach empor w apsydzie zach. nie występuje typ empory o formach
• podpartego balkonu.
89
wem, należy do tej właśnie grupy budowli centralnych, które nie posiadając
empor ani ganków wokół centralnej nawy miały jednak emporę zach. Zabytek
krakowski jest zapewne wcześniejszy od dwu wymienionych wyżej kościo-
łów, a w każdym razie reprezentuje starszą fazę, w której masyw nie zlał
się jeszcze z niszą zach. Fazę zbliżoną do przykładów w Deutz i z Paderborn
reprezentują natomiast tzw. kościół B na Wawelu, w któiym empora zach.
i apsyda zach. stanowią już jedną całość 49, oraz rotunda w Wiślicy, w której
empora również nie jest już wyodrębniona poza korpus budowli.
O ile ogólna ewolucja form, jaka dokonała się pomiędzy zachodnim roz-
wiązaniem rotundy Panny Marii na Wawelu, a tzw. kościołem B, jest wyraźnie
Rys. 15. Goslar, kaplica Św. Jerzego na Sassenbergu, rzut poziomy
uchwytna w ramach zjawisk dokonujących się w architekturze średniowiecz-
nej na przełomie w. X i XI, o tyle wytłumaczenie formy szczegółowej empory
w tzw. kościele B, formy, w której pojawia się typ balkonu podpartego ko-
lumną, nie jest łatwe. Być może A. Tomaszewski miał rację sądząc, że ten
rodzaj empory został do rotund przeniesiony z podłużnych kościołów jedno-
nawowych 50. Z tym zastrzeżeniem, że wzorcami dla rotund polskich nie
49 Jak dotąd nic nie wiadomo, jaki był system komunikacyjny pomiędzy przyziemiem tzw.
kościoła B, a jego emporą oraz czy od strony zach. nie było jakiejś formy masywu. Zbadanie tej
kwestii stoi przed archeologami.
50 Por. Tomaszewski, o. c., s. 86. Zastanawiając się nad genezą pomysłu umieszczenia em-
pory w apsydzie zach. tzw. kościoła B nie można pominąć problemu empor w chórze zach. dwu-
chórowych kościołów podłużnych. A. Mann zastrzegając się, że te dwa elementy w zasadzie wyklu-
czają się, podaje zestaw przykładów, w których to zespolenie jednak występuje. W zasadzie są to
zabytki późne, bo z w. XII. W Polsce tę grupę reprezentuje apsyda zach. kolegiaty w Tumie pod
Łęczycą, wyraźnie podzielona na dwie kondygnacje, z których góma, położona nad konchą dolnej,
połączona jest z emporami nad nawami bocznymi, oraz kościół w Prandocinie, gdzie empora zach.
umieszczona jest w zach. apsydzie i występuje nieco przed nią. Wczesne przykłady empor w ap-
sydach zach. spotykamy sporadycznie, np. w kościele żeńskiego opactwa San Pere w Burgel w Ka-
talonii z 1. 1020—1040 i w kościele Św. Trójcy w Essen z 1. 1040—1055. Por. A. Mann, Doppelchor
und Stiftermemorie, „Westfalische Zeitschrift”, 111, 1961, s. 187—191. W konkluzji przykłady
empor w apsydach zach. kościołów dwuchórowych są późniejsze od zabytku wawelskiego i nie
mogły mieć znaczenia przy powstawaniu jego empory. Nadto należy zaznaczyć, że nigdzie w po-
danych przez Manna przykładach empor w apsydzie zach. nie występuje typ empory o formach
• podpartego balkonu.
89