Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (2.1993)

Z trzech dzieł antyku inspirujących twórcę wymieniliśmy więc już
pierwsze: posąg cesarza Marka Aureliusza stojący na rzymskim Kapitolu.
Dziełem drugim - bardzo często i szeroko wykorzystywanym w warsztacie
Giambolonii - jest słynne Torso Belwederskie, na długo jeszcze przed głoś-
nymi podziwami ze strony Winckelmanna stanowiące źródło artystycznych
inspiracji, wyznaczających pokaźny nurt w dziejach sztuki nowożytnej".
Dzieło trzecie, któremu fontanna Neptuna najmniej zawdzięcza, i mniej
ewidentnie do niego się odwołuje: być może w zakresie tylko inspiracji a nie
kopii z modelunku, jak w dziełach poprzednich, jest rzymska Grupa
Laołoona, nie rzadziej niż poprzednie dzieła podziwiana i wykorzystywana
przez mistrzów wszystkich epok, od artystów późnego antyku poczynając,
poprzez renesans, barok, okres sztuki nowoczesnej, aż po dzieła najnowszej
Rozbijając gdańskie dzieło na trzy części, antyczne pierwowzory w relacji
do rzeźby Neptuna z Długiego Targu omówić chciałbym niżej.

Antyczne
pierwowzory
gdańskiego
posągu
Neptuna

Portret Marka Aureliusza
Spokojna, tym niemniej pełna ekspresji głowa posągu Neptuna ma wy-
raźnie indywidualizowane rysy, dalekie od bezosobowego wyrazu najczę-
stszych przedstawień bóstw olimpijskich (il. 3). Zbyt spokojna, klasyczna
i poważna jest jednak w zestawieniu z ekspresyjnym ciałem.
Brodaty Neptun o plastycznie kształtowanej bujnej fryzurze jest zatros-
kany, a nawet zmartwiony. Poprzecinanemu poziomymi zmarszczkami
czołu odpowiada zamyślenie spojrzenia.
Kształtowanie zarostu i wyraz twarzy odpowiadają doskonale rzymskim
portretom okresu Antoninów, a porównanie z ich najbardziej znanym przy-
kładem (il. 4) wykazuje daleko idące zbieżności. Już nie tylko wyraz twarzy
Neptuna, kształt głowy i zarost, ale nawet poszczególne kosmyki włosów
z dominującym puklem nad czołem i pozostającymi w pozornym
nieładzie lokami odpowiadają rzeźbie antycznej. Ta inspiracja wydaje się
oczywista.
Pozostaje pytanie dlaczego właśnie po tę rzeźbę sięgnięto. Spróbujmy
odpowiedzieć na nie poprzez historię samego zabytku, tak głośnego ostatnio
z powodu nabrzmiałych problemów wokół konserwacji i dalszej ekspozycji
rzeźby"'.Posąg Marka Aureliusza, jedyny kompletny antyczny posąg konny,
zachował się nietknięty od czasów starożytnych. Jest najważniejszym posą-
giem, który przetrwał od starożytności, nie zasypany lub ukryty i później
" Por. ostatnio C. Schwinn Die BedfHltmy des Torso von Beloedere/tir Tlteorie tmd Praxis der Midenden Kunst uou
26. /altrltunderl Bis Winc/teimanu, Bern-Frankfurt 1973.
^ Z przeogromnej literatury poświęconej grupie Laokoona wymieńmy jedna z ostatnich monograficznych
pozycji: G. Daitrop Die LaoEoonymppe in VaiAan. Ein Kapitel ans der romiscBen Mttsettm^escBicltfe and der Ant&en -
Erhotdtutyen, Konstanz 1982. Podstawowa lit. archeoiogiczna znajdziemy w katalogu: W. Heibig Fiiltrer dnrclt die
ijyenfiic/teH Sammianyrn Hassisclter Altertiimer in Rom 1, Tiibingen 1963, nr 219.
Narosłe problemy wokół odrestaurowanego właśnie posągu omawia doskonale P. Zanker Marc Aureis
RtlcMteltr aa/ das Kapitol. Symbol romisciter Gesciticide oder Musetmissttick ?, „Neue Ziiricher Zeitung" 16/1706,
1990, nr 137, s. 65, a szersze informaq'e por. Marco Attrelio. Storia di ;<n Monutoento e dcl suo Restanro. Bd. A.
Melucco, A. Mura Somella, b.m. [Riunione Adriatica di Sicuriti), Roma ?] 1989.

35