DOI Artikel:
Chodyński, Antoni Romuald: Gdańskie kolekcje bursztynu od XVII do XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27009#0067
seorum Valentiniego37 omówione zostały naturalia bursztynowe klasyfi-
kowane jako „ziemie", z uwzględnieniem inkluzji i okazów wyobrażają-
cych jakieś figury. Najbardziej poszukiwanymi przez zbieraczy były te
0 kształtach przypominających wizerunki NPMarii, Ukrzyżowanie i inne
dostojne, uświęcone symbole Pańskie, jednakowoż będące wytworem na-
tury bez udziału geniuszu ludzkiego38.
Jedną z pierwszych, zarazem największych naukowych kolekcji przy-
rodniczych w Gdańsku, znaną w Europie, stworzył sekretarz Rady Miej-
skiej Jacob Theodor Klein (1685-1759)39, wybrany w 1747 r. dyrektorem
Towarzystwa Przyrodniczego. Trudno jest zrekonstruować jego wielki zbiór
bursztynu. W celu przeprowadzenia badań naukowych zakupił on fragment
kolekcji naturaliów z Królewskiego Gabinetu w Dreźnie, pomnażając go,
a po naukowym wykorzystaniu zbioru40, sprzedając do Bayreuth wraz
z innymi naturaliami w 1740 r. Według Johanna Bernoulliego miał ko-
lekcjonować bursztyn od nowa aż do śmierci w 1759 r., zapisując część
Towarzystwu Przyrodniczemu41. Zbiory Kleina stały się fundamentem gabi-
netu przyrodniczego w Erlangen, założonego przez margrafa Friedricha von
Brandenburg-Kulmbach wraz z tamtejszym uniwersytetem42.
Klein zebrał imponującą kolekcję ok. 4 tys. muszli skatalagowanych
1 opisanych oraz jedną z największych kolekcji bursztynu naturalnego. Po-
zostawił wielotomowy rękopiśmienny katalog całych zbiorów naturalnych
(łącznie z kolekcjami dziobów, nóg i jaj ptasich, minerałów, korali i ziel-
ników), którego poszczególne tomy rozproszone są po Europie . Kolekcja
bursztynu spisana była w tomie 1-ym inwentarza Musei Kleiniani, a jej
umieszczenie i systematyka gatunków okazów niewiele odbiegała od
przedstawionej wyżej XVI-wiecznej systematyki Johannesa Kentmanna44.
Na karcie tytułowej znajduje się rysunek wykonany przez ilustratorkę wielu
dzieł Kleina, jego córkę Dorotheę Julianę Gralath (por. ił. 4). Do
zilustrowania prac i zbiorów Kleina przyczynili się także Daniel Schultz,
37 Valentini, op. cit. Thomus II: Nebst dem Riist-und Zeughaus der Natur, s. 60 n. Z niektórych fragmentów
sądzić możemy, że autor mógł zdawać sobie sprawę z istoty pochodzenia bursztynu z żywicy drzew
świerkowych, „która leżąc w ziemi tysiąc [sic/] lat kamienieje". Zauważa ponadto, że wschodnie okazy
bursztynu kopalnego są bardziej czerwone i ciemniejsze od europejskiego lecz jakościowo gorsze. Pisze również
o bursztynie chińskim - lioupek i malajskim - alambirze.
3h Ibidem, s. 31.
31 Jacob Theodor Klein, ur. w Królewcu 15 VIII 1685 r., zm. w Gdańsku 27 II 1759 r., biogram i bibliografia
prac Kleina podana przez Schumanna, op. cit., s. 78 n. Klein był członkiem gdańskiego Naturforschenden
Gesellschaft od założenia, prezesem w 1747 r.
411 Za zwrócenie mojej uwagi na pragmatyczne wykorzystywanie kolekcji naukowych, zwłaszcza
naturaliów w Gdańsku w XVIII w., dziękuję p. Annie Mosingiewicz.
41 Schumann, op. cit., s. 22.
' A. Geus Die Zoologie in Erlangen, Erlangen 1969, s. 13.
43 Osiem tomów Musei Kleiniani, podobnie jak tom pierwszy przechowywane są w Archiwum Instytutu
Zoologicznego Uniwersytetu Fryderyka Aleksandra w Erlangen.
44 „Musei Kleiniani". Pars I: Exhibens Collectiones Metalorum et Mineralium, Salium et Bituminum in
specie Succini et Succinatorum [podkreślenie moje - A. Ch.]. ąuorum singulis Capitibus ąuaedam Praecognita
et nonnulla Adversavia praemissa, ut de Rebus Mineris Glebisąue obviis et erudite et minus Curiosi judicent
ipsi. Consignatio nudo Catalogo Melior accesserunt Duae Dissertatiuneilla de sale inprimis Polonico". -
I. Zoologischen Institut (Archiv) Uniwersytetu w Erlagen.
Gdańskie
kolekcje
bursztynu
od XVIII
do XIX
wieku
63
kowane jako „ziemie", z uwzględnieniem inkluzji i okazów wyobrażają-
cych jakieś figury. Najbardziej poszukiwanymi przez zbieraczy były te
0 kształtach przypominających wizerunki NPMarii, Ukrzyżowanie i inne
dostojne, uświęcone symbole Pańskie, jednakowoż będące wytworem na-
tury bez udziału geniuszu ludzkiego38.
Jedną z pierwszych, zarazem największych naukowych kolekcji przy-
rodniczych w Gdańsku, znaną w Europie, stworzył sekretarz Rady Miej-
skiej Jacob Theodor Klein (1685-1759)39, wybrany w 1747 r. dyrektorem
Towarzystwa Przyrodniczego. Trudno jest zrekonstruować jego wielki zbiór
bursztynu. W celu przeprowadzenia badań naukowych zakupił on fragment
kolekcji naturaliów z Królewskiego Gabinetu w Dreźnie, pomnażając go,
a po naukowym wykorzystaniu zbioru40, sprzedając do Bayreuth wraz
z innymi naturaliami w 1740 r. Według Johanna Bernoulliego miał ko-
lekcjonować bursztyn od nowa aż do śmierci w 1759 r., zapisując część
Towarzystwu Przyrodniczemu41. Zbiory Kleina stały się fundamentem gabi-
netu przyrodniczego w Erlangen, założonego przez margrafa Friedricha von
Brandenburg-Kulmbach wraz z tamtejszym uniwersytetem42.
Klein zebrał imponującą kolekcję ok. 4 tys. muszli skatalagowanych
1 opisanych oraz jedną z największych kolekcji bursztynu naturalnego. Po-
zostawił wielotomowy rękopiśmienny katalog całych zbiorów naturalnych
(łącznie z kolekcjami dziobów, nóg i jaj ptasich, minerałów, korali i ziel-
ników), którego poszczególne tomy rozproszone są po Europie . Kolekcja
bursztynu spisana była w tomie 1-ym inwentarza Musei Kleiniani, a jej
umieszczenie i systematyka gatunków okazów niewiele odbiegała od
przedstawionej wyżej XVI-wiecznej systematyki Johannesa Kentmanna44.
Na karcie tytułowej znajduje się rysunek wykonany przez ilustratorkę wielu
dzieł Kleina, jego córkę Dorotheę Julianę Gralath (por. ił. 4). Do
zilustrowania prac i zbiorów Kleina przyczynili się także Daniel Schultz,
37 Valentini, op. cit. Thomus II: Nebst dem Riist-und Zeughaus der Natur, s. 60 n. Z niektórych fragmentów
sądzić możemy, że autor mógł zdawać sobie sprawę z istoty pochodzenia bursztynu z żywicy drzew
świerkowych, „która leżąc w ziemi tysiąc [sic/] lat kamienieje". Zauważa ponadto, że wschodnie okazy
bursztynu kopalnego są bardziej czerwone i ciemniejsze od europejskiego lecz jakościowo gorsze. Pisze również
o bursztynie chińskim - lioupek i malajskim - alambirze.
3h Ibidem, s. 31.
31 Jacob Theodor Klein, ur. w Królewcu 15 VIII 1685 r., zm. w Gdańsku 27 II 1759 r., biogram i bibliografia
prac Kleina podana przez Schumanna, op. cit., s. 78 n. Klein był członkiem gdańskiego Naturforschenden
Gesellschaft od założenia, prezesem w 1747 r.
411 Za zwrócenie mojej uwagi na pragmatyczne wykorzystywanie kolekcji naukowych, zwłaszcza
naturaliów w Gdańsku w XVIII w., dziękuję p. Annie Mosingiewicz.
41 Schumann, op. cit., s. 22.
' A. Geus Die Zoologie in Erlangen, Erlangen 1969, s. 13.
43 Osiem tomów Musei Kleiniani, podobnie jak tom pierwszy przechowywane są w Archiwum Instytutu
Zoologicznego Uniwersytetu Fryderyka Aleksandra w Erlangen.
44 „Musei Kleiniani". Pars I: Exhibens Collectiones Metalorum et Mineralium, Salium et Bituminum in
specie Succini et Succinatorum [podkreślenie moje - A. Ch.]. ąuorum singulis Capitibus ąuaedam Praecognita
et nonnulla Adversavia praemissa, ut de Rebus Mineris Glebisąue obviis et erudite et minus Curiosi judicent
ipsi. Consignatio nudo Catalogo Melior accesserunt Duae Dissertatiuneilla de sale inprimis Polonico". -
I. Zoologischen Institut (Archiv) Uniwersytetu w Erlagen.
Gdańskie
kolekcje
bursztynu
od XVIII
do XIX
wieku
63