DOI Artikel:
Kruk, Mirosław Piotr: "Oktoich lwowski" z 1630 r: historyczne i kulturowe związki między Rzecząpospolitą, Mołdawią i Księstwem Moskiewskim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0103
głową ewangelisty. Ciekawa jest koncepcja rozbudowy górnej strefy kompozy-
cji, z arkadą środkową wypełnioną rozwiniętym rulonem z zapisanym imieniem
ewangelisty. Górna arkada flankowana jest wysuniętymi do przodu tralkami,
wspartymi na cokołach opasanych wstęgami, wypełnionymi delikatnym moty-
wem floralnym. Owa arkada stanowi część formy przypominającej tympanon,
wsparty na parze cokołów pokrytych boniami. W umieszczonych na cokołach
wazach tkwiły swobodnie modelowane ulistnione pędy. Wymuszona rozmiarami
przysadzistość proporcji górnej części kompozycji potęguje wrażenie jej ciężko-
ści, tym bardziej zatem przytłaczającej strefę zasadniczą z piszącym ewangelistą.
Innym przykładem tego typu adaptacji wybranych form i ornamentów
stylów zachodnich jest drzeworyt kolorowany ewangelisty Mateusza ze wspo-
mnianej Ewangelii wileńskiej, zachowany w Ewangelii drukowanej w końcu
XVI lub początku XVII wieku (ii. 26)145. W tym wypadku ma miejsce podobne
spiętrzenie form, powiązanych ze sobą w nieprzejrzysty sposób. W stosunku
do poprzednio analizowanej grafiki zdecydowanie mocniej akcentowana jest
postać ewangelisty z towarzyszącym mu aniołem podtrzymującym zapisy-
waną przez niego księgę. Zwraca uwagę podobieństwo w symetrycznym roz-
mieszczeniu filarów z wpisanymi tralkami zamykającymi kompozycję niczym
klamry i wyraźna trudność koncepcyjnego rozwiązania strefy górnej. W drugim
wypadku bardzo szeroka arkada centralna jest przesłonięta nie do końca czytel-
ną konstrukcją w kształcie baldachimu, który miał zapewne wysuwać się nad
postać apostoła. W porównaniu do wcześniejszego przykładu architraw został
usunięty, pozostawiono natomiast arkadę górną o zupełnie rozmytej lokalizacji,
maskowanej wybujałymi motywami floralnymi. Bonia są zdecydowanie mniej
plastyczne, natomiast zwraca uwagę ornament małżowinowy układający się
w formę zwierzęcą, przypominającą głowę lwa. Głowy lwów umieszczone zosta-
ły także jako antaby na cokołach podtrzymujących tron ewangelisty.
Druga grafika jest zdecydowanie bardziej przestrzenna, co podkreśla wie-
lość planów, lecz jej kompozycja jest zarazem zdecydowanie bardziej chaotycz-
na, do czego przyczyniły się głównie sprzeczne wykresy perspektywiczne146.
145 Ewangelista Mateusz, odbitka całostronicowa, 355 x 225 mm, Tetraewangeliarz, ko-
niec w. XVI-początek XVII, Warszawa, Biblioteka Narodowa, akc. 2880 - W. Deluga, A. Kaszlej,
Sztuka iluminacji..., poz. 28, ii. 12.
146 Na tle tej wyraźnej kontynuacji zachodnich motywów architektonicznych ciekawie wy-
gląda ilustracja, jedyna całostronicowa, z wizerunkiem piszącego psalmy Dawida, w Psałte-
rzu wydrukowanym w Moskwie „pri S(wja)to Troicko(-)Wwiedenskoj cerkwi, w’ typografii
Jedinowiercew”, w 1859 r., jako 19. wycisk księgi wydrukowanej w 1645 r. w pierwszym roku
rządów cara Aleksego Michajłowicza (Psałterz, bez strony tytułowej, w oryginalnej oprawie
ze skóry, wł. pr.). Postać ewangelisty przytłoczona jest w tej ilustracji obfitością wprowadzone-
go ornamentu, wypełniającego płaską kompozycję bez ograniczeń. Siatka regularnych prze-
cięć płytek podłogowych nie usiłuje nawet imitować wykresu perspektywicznego, natomiast
wykroje łuków umieszczonych bez żadnej przyczyny tuż przy kolumnach wprowadzają po-
zorne wrażenie trójwymiarowości, gdyż obrys ościeży okiennych podporządkowany został
Oktoich
lwowski...
97
cji, z arkadą środkową wypełnioną rozwiniętym rulonem z zapisanym imieniem
ewangelisty. Górna arkada flankowana jest wysuniętymi do przodu tralkami,
wspartymi na cokołach opasanych wstęgami, wypełnionymi delikatnym moty-
wem floralnym. Owa arkada stanowi część formy przypominającej tympanon,
wsparty na parze cokołów pokrytych boniami. W umieszczonych na cokołach
wazach tkwiły swobodnie modelowane ulistnione pędy. Wymuszona rozmiarami
przysadzistość proporcji górnej części kompozycji potęguje wrażenie jej ciężko-
ści, tym bardziej zatem przytłaczającej strefę zasadniczą z piszącym ewangelistą.
Innym przykładem tego typu adaptacji wybranych form i ornamentów
stylów zachodnich jest drzeworyt kolorowany ewangelisty Mateusza ze wspo-
mnianej Ewangelii wileńskiej, zachowany w Ewangelii drukowanej w końcu
XVI lub początku XVII wieku (ii. 26)145. W tym wypadku ma miejsce podobne
spiętrzenie form, powiązanych ze sobą w nieprzejrzysty sposób. W stosunku
do poprzednio analizowanej grafiki zdecydowanie mocniej akcentowana jest
postać ewangelisty z towarzyszącym mu aniołem podtrzymującym zapisy-
waną przez niego księgę. Zwraca uwagę podobieństwo w symetrycznym roz-
mieszczeniu filarów z wpisanymi tralkami zamykającymi kompozycję niczym
klamry i wyraźna trudność koncepcyjnego rozwiązania strefy górnej. W drugim
wypadku bardzo szeroka arkada centralna jest przesłonięta nie do końca czytel-
ną konstrukcją w kształcie baldachimu, który miał zapewne wysuwać się nad
postać apostoła. W porównaniu do wcześniejszego przykładu architraw został
usunięty, pozostawiono natomiast arkadę górną o zupełnie rozmytej lokalizacji,
maskowanej wybujałymi motywami floralnymi. Bonia są zdecydowanie mniej
plastyczne, natomiast zwraca uwagę ornament małżowinowy układający się
w formę zwierzęcą, przypominającą głowę lwa. Głowy lwów umieszczone zosta-
ły także jako antaby na cokołach podtrzymujących tron ewangelisty.
Druga grafika jest zdecydowanie bardziej przestrzenna, co podkreśla wie-
lość planów, lecz jej kompozycja jest zarazem zdecydowanie bardziej chaotycz-
na, do czego przyczyniły się głównie sprzeczne wykresy perspektywiczne146.
145 Ewangelista Mateusz, odbitka całostronicowa, 355 x 225 mm, Tetraewangeliarz, ko-
niec w. XVI-początek XVII, Warszawa, Biblioteka Narodowa, akc. 2880 - W. Deluga, A. Kaszlej,
Sztuka iluminacji..., poz. 28, ii. 12.
146 Na tle tej wyraźnej kontynuacji zachodnich motywów architektonicznych ciekawie wy-
gląda ilustracja, jedyna całostronicowa, z wizerunkiem piszącego psalmy Dawida, w Psałte-
rzu wydrukowanym w Moskwie „pri S(wja)to Troicko(-)Wwiedenskoj cerkwi, w’ typografii
Jedinowiercew”, w 1859 r., jako 19. wycisk księgi wydrukowanej w 1645 r. w pierwszym roku
rządów cara Aleksego Michajłowicza (Psałterz, bez strony tytułowej, w oryginalnej oprawie
ze skóry, wł. pr.). Postać ewangelisty przytłoczona jest w tej ilustracji obfitością wprowadzone-
go ornamentu, wypełniającego płaską kompozycję bez ograniczeń. Siatka regularnych prze-
cięć płytek podłogowych nie usiłuje nawet imitować wykresu perspektywicznego, natomiast
wykroje łuków umieszczonych bez żadnej przyczyny tuż przy kolumnach wprowadzają po-
zorne wrażenie trójwymiarowości, gdyż obrys ościeży okiennych podporządkowany został
Oktoich
lwowski...
97