DOI article:
Kaleciński, Marcin: Gdańskie czytanie Liwiusza i Owidiusza: obrazy Mistrza Georga w Dworze Artusa
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0152
Marcin
Kaleciński
nie maluje się żadna refleksja), w paradnej renesansowej, nieco fantastycz-
nej zbroi i takowym kapeluszu, na wspiętym rumaku w ozdobnej uprzęży37.
Otchłań, w której za chwilę się pogrąży, jest na obrazie nieproporcjonalnie
mała, wydobywa się z niej ogień i siarka. Kurcjusz kieruje w jej stronę włócznię
z proporcem o barwie czerwonej - kolorze triumfu i żałoby chrześcijańskich
rycerzy i męczenników. Towarzyszą mu cztery postacie: mężczyzna stojący
na pierwszym planie, ukazany - zapewne nie zamierzenie - w tanecznym ruchu,
z berłem skierowanym w dół (to jeden z patrycjuszy, którzy, zgodnie z opisem
Liwiusza, w momencie straceńczego skoku bohatera wrzucili w otchłań drogo-
cenne przedmioty), podążający za nim bosonogi towarzysz i przedstawione en
face w głębi niewiasty, które malarz próbował ukazać jako bolejące. Oś kompo-
zycji wyznacza wolnostojąca w głębi na kamiennej posadzce kolumna o rene-
sansowej formie, z trzonem w górnej części dekorowanym nagimi tancerkami.
Najciekawsza jest jednak złota figura umieszczona w jej zwieńczeniu, a przed-
stawiająca Herkulesa z włócznią ze sztandarem i tarczą oraz lwem nemejskim
u stóp. Ten motyw, unikatowy w ikonografii tematu, ma niderlandzką prowe-
niencję i pojawia się np. w dziełach religijnych Jana Gossaerta (np. Św. Łukasz
malujący Madonnę, Galeria Narodowa w Pradze)38 czy Joosa van Cleve (Pokłon
Trzech Króli w Muzeach Berlińskich i w San Donato w Genui). Herkules uosa-
bia w nich antyczny Virtus i Fortitudo, późniejszą cnotę chrześcijańską, mając
za paralelę Dawida, Samsona, a na koniec Chrystusa, jako jego prefiguracja.
Malarz Georg przywołuje ducha antyku na zasadzie pars pro toto także para-
wanowymi formami architektonicznymi: zruinowanym lukiem z ciosów ka-
miennych, ściankami i parapetami o uproszczonych, profilowanych formach.
Nie należy lekceważyć tych z pozoru błahych elementów scenograficznych.
Oto po raz pierwszy w sztuce Gdańska spełniona została nowożytna zasada
decorum (stosowności) w witruwiańskim wymiarze architektonicznej oprawy
sceny tragicznej. Według Witruwiusza dekoracje sceny tragediowej: „przedsta-
wiają kolumny, frontony, posągi mające związek z życiem władcy”39. Zwyczaj
umieszczania na publicznych placach figur „tyranobójców” (np. Dawida, Ju-
dyty) traktowanych jako patriotyczne symbole miasta utrwalił się we Florencji,
a jego refleksem jest choćby kolumna z posągiem Dawida w tle sceny śmierci
37 Nie może nas dziwić eksponowanie tutaj elementów zbroi i uprzęży, wszak patrycjusze
gdańscy, w tym członkowie ław, którym patronowali na wpół legendarni święci rycerze - Jerzy
i Rajnold, urządzali na Długim Targu turnieje rycerskie. Ich pozostałością są zbroje zawieszone
nad ławami Bractwa św. Rajnolda, zob. więcej: A.R. Chodyński, Zbroje kolcze z gdańskiego Dwo-
ru Artusa, Malbork 1994.
38 A.M. Panofsky, Herkules am Scheidewege und andere antike Bildstoffe in der neueren Kunst,
„Studien der Bibliothek Warburg”, XVIII, Leipzig-Berlin 1930; J. Vaćkova, Nizozemske malirstvi
15. a 16. stoleti. Ćeskoslovenske sbirky, Praha 1989, s. 100.
39 Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć, przeł. K. Kumaniecki, Warszawa 1999,
ks. V, r. VI. Por. R. Krautheimer, The tragic and Comic Scenes of the Renaissance, „Gazette des
Beaux-Arts”, VI seria, XXXIII, June 1948, s. 327-346; G. Walton, op. cit., s. 180-182.
146
Kaleciński
nie maluje się żadna refleksja), w paradnej renesansowej, nieco fantastycz-
nej zbroi i takowym kapeluszu, na wspiętym rumaku w ozdobnej uprzęży37.
Otchłań, w której za chwilę się pogrąży, jest na obrazie nieproporcjonalnie
mała, wydobywa się z niej ogień i siarka. Kurcjusz kieruje w jej stronę włócznię
z proporcem o barwie czerwonej - kolorze triumfu i żałoby chrześcijańskich
rycerzy i męczenników. Towarzyszą mu cztery postacie: mężczyzna stojący
na pierwszym planie, ukazany - zapewne nie zamierzenie - w tanecznym ruchu,
z berłem skierowanym w dół (to jeden z patrycjuszy, którzy, zgodnie z opisem
Liwiusza, w momencie straceńczego skoku bohatera wrzucili w otchłań drogo-
cenne przedmioty), podążający za nim bosonogi towarzysz i przedstawione en
face w głębi niewiasty, które malarz próbował ukazać jako bolejące. Oś kompo-
zycji wyznacza wolnostojąca w głębi na kamiennej posadzce kolumna o rene-
sansowej formie, z trzonem w górnej części dekorowanym nagimi tancerkami.
Najciekawsza jest jednak złota figura umieszczona w jej zwieńczeniu, a przed-
stawiająca Herkulesa z włócznią ze sztandarem i tarczą oraz lwem nemejskim
u stóp. Ten motyw, unikatowy w ikonografii tematu, ma niderlandzką prowe-
niencję i pojawia się np. w dziełach religijnych Jana Gossaerta (np. Św. Łukasz
malujący Madonnę, Galeria Narodowa w Pradze)38 czy Joosa van Cleve (Pokłon
Trzech Króli w Muzeach Berlińskich i w San Donato w Genui). Herkules uosa-
bia w nich antyczny Virtus i Fortitudo, późniejszą cnotę chrześcijańską, mając
za paralelę Dawida, Samsona, a na koniec Chrystusa, jako jego prefiguracja.
Malarz Georg przywołuje ducha antyku na zasadzie pars pro toto także para-
wanowymi formami architektonicznymi: zruinowanym lukiem z ciosów ka-
miennych, ściankami i parapetami o uproszczonych, profilowanych formach.
Nie należy lekceważyć tych z pozoru błahych elementów scenograficznych.
Oto po raz pierwszy w sztuce Gdańska spełniona została nowożytna zasada
decorum (stosowności) w witruwiańskim wymiarze architektonicznej oprawy
sceny tragicznej. Według Witruwiusza dekoracje sceny tragediowej: „przedsta-
wiają kolumny, frontony, posągi mające związek z życiem władcy”39. Zwyczaj
umieszczania na publicznych placach figur „tyranobójców” (np. Dawida, Ju-
dyty) traktowanych jako patriotyczne symbole miasta utrwalił się we Florencji,
a jego refleksem jest choćby kolumna z posągiem Dawida w tle sceny śmierci
37 Nie może nas dziwić eksponowanie tutaj elementów zbroi i uprzęży, wszak patrycjusze
gdańscy, w tym członkowie ław, którym patronowali na wpół legendarni święci rycerze - Jerzy
i Rajnold, urządzali na Długim Targu turnieje rycerskie. Ich pozostałością są zbroje zawieszone
nad ławami Bractwa św. Rajnolda, zob. więcej: A.R. Chodyński, Zbroje kolcze z gdańskiego Dwo-
ru Artusa, Malbork 1994.
38 A.M. Panofsky, Herkules am Scheidewege und andere antike Bildstoffe in der neueren Kunst,
„Studien der Bibliothek Warburg”, XVIII, Leipzig-Berlin 1930; J. Vaćkova, Nizozemske malirstvi
15. a 16. stoleti. Ćeskoslovenske sbirky, Praha 1989, s. 100.
39 Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć, przeł. K. Kumaniecki, Warszawa 1999,
ks. V, r. VI. Por. R. Krautheimer, The tragic and Comic Scenes of the Renaissance, „Gazette des
Beaux-Arts”, VI seria, XXXIII, June 1948, s. 327-346; G. Walton, op. cit., s. 180-182.
146