DOI article:
Kaleciński, Marcin: Gdańskie czytanie Liwiusza i Owidiusza: obrazy Mistrza Georga w Dworze Artusa
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0155
zaskoczonymi w czasie kąpieli w leśnym zdroju. Jego modelki są elegantkami
epoki, ze starannie upiętymi włosami, obwieszone naszyjnikami i bransoleta-
mi - oto północna konwencja wyrażania treści erotycznych, choć zabarwionych
mitologicznie, wyrażonych wprost, spotęgowanych luksusem. Ukazanie nimf
w chwili zaskoczenia daje malarzowi pretekst do przedstawienia ich w swobod-
nych, wręcz wyzywających, pozach. Diana oburącz dokonuje swoistego chrztu
śmierci; Akteona zamienionego w jelenia pożerają własne psy45.
U Georga Pencza scena ta, zilustrowana przy użyciu form postrafaelow-
skich, została zakomponowana według klasycznych reguł renesansowych. En-
tourage jest z ducha rzymski, z ocembrowaną sadzawką i fontanną z figurąpuer
migens, który oznacza tu strumień odrodzenia życia i płodności, będąc także
wdzięcznym akcentem erotycznego kontekstu sceny. Akteon - myśliwy, właś-
nie oblany wodą z dzbana - ma już głowę jelenia. Znamienne jest inspirowanie
się w przypadku nimfy siedzącej do nas tyłem figurą Psyche, przetworzoną
z fresku Rafaela i jego uczniów w Farnesinie. Powtórzona zostanie ona także
w gdańskiej redakcji tematu i w drzeworytniczej ilustracji do mogunckiego
wydania Metamorfoz z 1545 r. U Pencza opulentne ciała kobiet są bardzo zmy-
słowe, Akteon nader światowy, a nastrój niemal idylliczny, gdyby nie ukazane
symultanicznie w tle rozszarpywanie jelenia przez sforę psów.
Warto wskazać na genezę zastosowanych tu motywów, zwłaszcza fontanny,
która wprowadzona została do ikonografii tematu na przełomie XIII i XIV w.,
by stać się powszechną we Francji i Niderlandach. Wówczas przestrzeń kąpie-
liska Diany została utożsamiona z Ogrodem Miłości i hortus conclusus, a fon-
tanna uzyskała symboliczny status fontaine de jouyence46. Temat wzbogacił się
wówczas o konotacje rycersko-dworskie, sam Akteon na ogół przedstawiany
był jako rycerz. Nasuwające się generalne spostrzeżenie brzmi: na północ
od Alp w I połowie XVI w. temat Diany i Akteona miał wyraźnie erotyczne
zabarwienie; prawdziwe apogeum jego popularności przypada na schyłek stu-
lecia, gdy powstają liczne, małoformatowe, często malowane na miedzi obrazy
o typowo koneserskim przeznaczeniu.
Gdański Rundel z historią Diany i Akteona zasługuje na uwagę z kilku
względów. Z punktu widzenia stylistycznego jest wczesnym na naszym te-
renie i konsekwentnym przykładem inspiracji cranachowskich. Taki rodo-
wód ma kompozycja obrazu, typ fizjonomii kobiet czy motywy myśliwskie,
wzorowane na scenach polowań księcia elektora Fryderyka Mądrego. Ude-
rza nadzwyczaj liczna grupa nimf - są odważne, bezpruderyjne, wyróżniają
4:1 Donnę d’acque: bellezza, mito e sensi da Cranach a De Chirico, kat. wyst., Milano 1999;
L. Dunand, La figuration dans les estampes de Dianę surprise au bain par Acteon, „Bulletin des
musees et monuments lyonnais”, 1981, s. 385-411.
46 C. Cieri Via, Diana e Atteone. Continuitd e variazione di un mito nelYinterpretazione di
Tiziano, [w:] Die Rezeption der Metamorphosen des Ovid in der Neuzeit. Der Antike Mythos in
Text und Bild, materiały sympozjum, Berlin 1995, s. 153.
Gdańskie
czytanie
Liwiusza
i Owidiusza..
149
epoki, ze starannie upiętymi włosami, obwieszone naszyjnikami i bransoleta-
mi - oto północna konwencja wyrażania treści erotycznych, choć zabarwionych
mitologicznie, wyrażonych wprost, spotęgowanych luksusem. Ukazanie nimf
w chwili zaskoczenia daje malarzowi pretekst do przedstawienia ich w swobod-
nych, wręcz wyzywających, pozach. Diana oburącz dokonuje swoistego chrztu
śmierci; Akteona zamienionego w jelenia pożerają własne psy45.
U Georga Pencza scena ta, zilustrowana przy użyciu form postrafaelow-
skich, została zakomponowana według klasycznych reguł renesansowych. En-
tourage jest z ducha rzymski, z ocembrowaną sadzawką i fontanną z figurąpuer
migens, który oznacza tu strumień odrodzenia życia i płodności, będąc także
wdzięcznym akcentem erotycznego kontekstu sceny. Akteon - myśliwy, właś-
nie oblany wodą z dzbana - ma już głowę jelenia. Znamienne jest inspirowanie
się w przypadku nimfy siedzącej do nas tyłem figurą Psyche, przetworzoną
z fresku Rafaela i jego uczniów w Farnesinie. Powtórzona zostanie ona także
w gdańskiej redakcji tematu i w drzeworytniczej ilustracji do mogunckiego
wydania Metamorfoz z 1545 r. U Pencza opulentne ciała kobiet są bardzo zmy-
słowe, Akteon nader światowy, a nastrój niemal idylliczny, gdyby nie ukazane
symultanicznie w tle rozszarpywanie jelenia przez sforę psów.
Warto wskazać na genezę zastosowanych tu motywów, zwłaszcza fontanny,
która wprowadzona została do ikonografii tematu na przełomie XIII i XIV w.,
by stać się powszechną we Francji i Niderlandach. Wówczas przestrzeń kąpie-
liska Diany została utożsamiona z Ogrodem Miłości i hortus conclusus, a fon-
tanna uzyskała symboliczny status fontaine de jouyence46. Temat wzbogacił się
wówczas o konotacje rycersko-dworskie, sam Akteon na ogół przedstawiany
był jako rycerz. Nasuwające się generalne spostrzeżenie brzmi: na północ
od Alp w I połowie XVI w. temat Diany i Akteona miał wyraźnie erotyczne
zabarwienie; prawdziwe apogeum jego popularności przypada na schyłek stu-
lecia, gdy powstają liczne, małoformatowe, często malowane na miedzi obrazy
o typowo koneserskim przeznaczeniu.
Gdański Rundel z historią Diany i Akteona zasługuje na uwagę z kilku
względów. Z punktu widzenia stylistycznego jest wczesnym na naszym te-
renie i konsekwentnym przykładem inspiracji cranachowskich. Taki rodo-
wód ma kompozycja obrazu, typ fizjonomii kobiet czy motywy myśliwskie,
wzorowane na scenach polowań księcia elektora Fryderyka Mądrego. Ude-
rza nadzwyczaj liczna grupa nimf - są odważne, bezpruderyjne, wyróżniają
4:1 Donnę d’acque: bellezza, mito e sensi da Cranach a De Chirico, kat. wyst., Milano 1999;
L. Dunand, La figuration dans les estampes de Dianę surprise au bain par Acteon, „Bulletin des
musees et monuments lyonnais”, 1981, s. 385-411.
46 C. Cieri Via, Diana e Atteone. Continuitd e variazione di un mito nelYinterpretazione di
Tiziano, [w:] Die Rezeption der Metamorphosen des Ovid in der Neuzeit. Der Antike Mythos in
Text und Bild, materiały sympozjum, Berlin 1995, s. 153.
Gdańskie
czytanie
Liwiusza
i Owidiusza..
149