DOI article:
Purc-Stępniak, Beata: Obrazy wnętrz kościelnych w galerii malarstwa niderlandzkiego Muzeum Narodowego w Gdańsku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0263
w jakże ciekawą ramę z zamykanymi drzwiczkami130. Mamy tu więc do czy-
nienia z jeszcze inną rolą, jaką pełniły te obrazy, nie tylko estetyczną czy jako
obiekty spekulacji handlowych. Były one przeznaczone również do pobożnych
rozmyślań. Widz kontemplował obraz, gdzie przestrzeń, światło i szczegó-
ły sugerowały duchowe życie komuś, kto dobrze znał kościół. Około połowy
XVII w. Holendrzy byli najbogatszymi ludźmi w ówczesnym chrześcijańskim
świecie131. Wykształciły się pewne nowe formy życia towarzyskiego obrazu-
jące awans społeczny. Ich wyrazem były zakupywane dzieła sztuki. Patrycjat
i średniozamożne mieszczaństwo dbało o swoją autonomię skupioną wokół
domu i życia w rodzinie132, w czym wspomagał kościół. Namalowany widok
jego wnętrza, zawieszony na ścianie, był obrazem protestanckiej społeczności,
w której pokazywano zasady etycznego wychowania. Był pretekstem do dys-
kusji o wierze. Takie samo było także zadanie omawianego obrazu Mana.
Artysta nie bez powodu wybrał takie wnętrze. Gotycki Oude Kerck wznie-
siono w 1250 r. Jego rozbudowa trwała w XV i XVI w. Był dumą miasta
i inspiracją nie tylko dla malujących perspektywy artystów, ale i dla wielu
miejscowych malarzy, m.in. dla Jana van Heydena (Stary kościół w Delft, Na-
sjonalgalleriet, Oslo, 1675). Pokazano go w słynnym przewodniku po mieś-
cie Dircka van Bleyswijcka133, a także w licznych rysunkowych i malarskich
widokach Delft Hendricka Cornelisz Vrooma, Daniela Vosmaera, Fabritiusa,
a nawet portretach malowanych przez Jana Steena i Nicolesa Maesa134.
Już II połowa XVI w. przyniosła w Niderlandach ukształtowanie się poczu-
cia narodowego135. Ten proces samowiedzy politycznej i społecznej doskonale
zaznaczył się w malowanych wnętrzach kościołów. Nowożytna świadomość
narodowa upamiętniała we wznoszonych w kościołach monumentach bohate-
rów narodowych. Świątynie odwiedzano nie tylko po to, by pochować w nim
kolejnego członka protestanckiej społeczności czy popatrzeć na tablicę epita-
fijną bliskich, lecz także by pokazać własnemu dziecku pomnik zasłużonego
dla ojczyzny i miasta człowieka. To właśnie w przedstawionym przez de Mana
130 Jeden z obrazów pokazujących wnętrze kościelne, namalowany przez de Witte’a (dziś
w Wallace Collection, Londyn) oprawiony był w hebanową ramę zamykaną drzwiczkami,
na których przedstawiono martwą naturę owocową symbolizującą światowe przyjemności,
w przeciwieństwie do zawartości wnętrza ukazującej kazanie głoszone w świątyni.
131 N. Bryson, Looking at the Oveńooked: Four Essays on Still Life Paintings, London 1990;
M. North, Kunst und Kommerz im Goldenen Zeitalter. Zur Sozialgeschichte der niederlandischen
Malerei des 17. Jahrhunderts, Kóln-Weimar-Wien 1992.
132 P.C. Sutton, Anmerkungen zu Kultur und Alltag in Hollans „Goldenem Zeitalter \ [w:] Von
Frans Hals bis Vermeer..., s. 350-353; Hollandische Kirchenbilder..., s. 41.
133 Dirck van Błeyswijck, Beschryvinge der stadt Delft 1667-80 ze sztychami Coenraeta
Deckera.
134 Jan Steen, Mieszczanin z Delft z córka, 1655, Kolekcja prywatna, New York; Nicolaesa Ma-
esa, Cnotliwa kobieta, ok. 1655, Londyn, Wallace Collection, kat. 28, s. 343-346; fig. 271, s. 345.
135 J. Balicki, M. Bogucka, Historia Holandii, wyd. II, Wrocław etc. 1989, s. 154.
Obrazy
wnętrz
kościelnych...
257
nienia z jeszcze inną rolą, jaką pełniły te obrazy, nie tylko estetyczną czy jako
obiekty spekulacji handlowych. Były one przeznaczone również do pobożnych
rozmyślań. Widz kontemplował obraz, gdzie przestrzeń, światło i szczegó-
ły sugerowały duchowe życie komuś, kto dobrze znał kościół. Około połowy
XVII w. Holendrzy byli najbogatszymi ludźmi w ówczesnym chrześcijańskim
świecie131. Wykształciły się pewne nowe formy życia towarzyskiego obrazu-
jące awans społeczny. Ich wyrazem były zakupywane dzieła sztuki. Patrycjat
i średniozamożne mieszczaństwo dbało o swoją autonomię skupioną wokół
domu i życia w rodzinie132, w czym wspomagał kościół. Namalowany widok
jego wnętrza, zawieszony na ścianie, był obrazem protestanckiej społeczności,
w której pokazywano zasady etycznego wychowania. Był pretekstem do dys-
kusji o wierze. Takie samo było także zadanie omawianego obrazu Mana.
Artysta nie bez powodu wybrał takie wnętrze. Gotycki Oude Kerck wznie-
siono w 1250 r. Jego rozbudowa trwała w XV i XVI w. Był dumą miasta
i inspiracją nie tylko dla malujących perspektywy artystów, ale i dla wielu
miejscowych malarzy, m.in. dla Jana van Heydena (Stary kościół w Delft, Na-
sjonalgalleriet, Oslo, 1675). Pokazano go w słynnym przewodniku po mieś-
cie Dircka van Bleyswijcka133, a także w licznych rysunkowych i malarskich
widokach Delft Hendricka Cornelisz Vrooma, Daniela Vosmaera, Fabritiusa,
a nawet portretach malowanych przez Jana Steena i Nicolesa Maesa134.
Już II połowa XVI w. przyniosła w Niderlandach ukształtowanie się poczu-
cia narodowego135. Ten proces samowiedzy politycznej i społecznej doskonale
zaznaczył się w malowanych wnętrzach kościołów. Nowożytna świadomość
narodowa upamiętniała we wznoszonych w kościołach monumentach bohate-
rów narodowych. Świątynie odwiedzano nie tylko po to, by pochować w nim
kolejnego członka protestanckiej społeczności czy popatrzeć na tablicę epita-
fijną bliskich, lecz także by pokazać własnemu dziecku pomnik zasłużonego
dla ojczyzny i miasta człowieka. To właśnie w przedstawionym przez de Mana
130 Jeden z obrazów pokazujących wnętrze kościelne, namalowany przez de Witte’a (dziś
w Wallace Collection, Londyn) oprawiony był w hebanową ramę zamykaną drzwiczkami,
na których przedstawiono martwą naturę owocową symbolizującą światowe przyjemności,
w przeciwieństwie do zawartości wnętrza ukazującej kazanie głoszone w świątyni.
131 N. Bryson, Looking at the Oveńooked: Four Essays on Still Life Paintings, London 1990;
M. North, Kunst und Kommerz im Goldenen Zeitalter. Zur Sozialgeschichte der niederlandischen
Malerei des 17. Jahrhunderts, Kóln-Weimar-Wien 1992.
132 P.C. Sutton, Anmerkungen zu Kultur und Alltag in Hollans „Goldenem Zeitalter \ [w:] Von
Frans Hals bis Vermeer..., s. 350-353; Hollandische Kirchenbilder..., s. 41.
133 Dirck van Błeyswijck, Beschryvinge der stadt Delft 1667-80 ze sztychami Coenraeta
Deckera.
134 Jan Steen, Mieszczanin z Delft z córka, 1655, Kolekcja prywatna, New York; Nicolaesa Ma-
esa, Cnotliwa kobieta, ok. 1655, Londyn, Wallace Collection, kat. 28, s. 343-346; fig. 271, s. 345.
135 J. Balicki, M. Bogucka, Historia Holandii, wyd. II, Wrocław etc. 1989, s. 154.
Obrazy
wnętrz
kościelnych...
257