DOI Artikel:
Wardzyński, Michał: Import kamieni i dzieł rzeźby z Gotlandii do Rzeczypospolitej (od XIII do 2. połowy XVIII w.)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0075
płyt patrycjatu i mieszkańców niemieckich miast hanzeatyckich, w tym oczy-
wiście w należących do tego związku miastach Prus Królewskich. Ich poja-
wienie się w „ofercie” gdańskich warsztatów kamieniarskich było wynikiem
dostosowania się miejscowego środowiska do odmiennej, związanej z rozwija-
jącą się w ciągu XVI w. wśród elity społecznej Rzeczypospolitej recepcją zna-
nej z kultury artystycznej renesansowej Italii, formuły upamiętniania zmar-
łych pomnikami z figurą leżącą. W tym kontekście umieszczane już nie tylko
w posadzce, ale wmurowywane pionowo w ściany reliefowe płyty z figurami
leżącymi/stojącymi były twórczą odpowiedzią ośrodka rzeźbiarskiego w Gdań-
sku na zmieniające się w tym czasie prądy stylowe, kreowane w zitalianizowa-
nej Europie Zachodniej i w zdominowanym przez Florentczyków, Wenecjan
i Tessyńczyków stołecznym Krakowie.
Wydaje się zatem, że ich kompozycja była próbą pogodzenia dwóch wielkich
tradycji rzeźby europejskiej. Ten sam proces zaobserwowano już w twórczości
czołowego przedstawiciela ośrodka gdańskiego Willema van den Blockea, który
wkrótce po opuszczeniu Królewca i odbytej w 1583 r. podróży przez Rzeczpo-
spolitą do Siedmiogrodu w związku z zamówieniem królewskim Stefana Bato-
rego79, już jako obywatel Gdańska od około 1587-1591 r. zaczął wykonywać
na zlecenie dysponentów szlacheckich z głębi terytorium polskiego pierwsze
nagrobki w pozach postsansowinowskich: Jędrzeja Noskowskiego w Makowie
Mazowieckim (około 1587-1591) i Marcina de Berzewicze w Lisnowie (1596).
Italianizującą kompozycję figury leżącej zyskał też zrealizowany w latach
1594-1596 prestiżowy nagrobek króla Szwecji Jana III (zm. 1592), a po nim
kolejne znakomite dzieła tego artysty: Baltazara Batorego w Barczewie (1598),
Piotra Tarnowskiego w prymasowskim Łowiczu (około 1603-1607) oraz Sta-
nisława Radziwiłła w wileńskim kościele bernardynów (około 1618-1621)80.
Innymi oryginalnymi, choć nie zawsze szczęśliwymi formalnie przykładami
takich prób połączenia obu tradycji: północnoeuropejskiej reliefowej płyty
kommemoracyjnej i renesansowego nagrobka sansowinowskiego, są odkute
w płytkim reliefie płyty: Jana Konopackiego (zm. 1594 r.), sztucznie wyka-
drowana i optycznie „wciśnięta” w pole zwieńczenia niewielkiego nagrobka
w kościele św. Mikołaja w Gdańsku81 oraz Mikołaja i Zofii Oleśnickich (z nie-
powtarzalnym w Rzeczypospolitej zabiegiem polegającym na odkuciu kobie-
cej twarzy i dłoni z wstawek z alabastru angielskiego) w ich nagrobku w kaplicy
św. Krzyża w dawnym opactwie benedyktynów na Świętym Krzyżu, oba wyko-
nane odpowiednio przed 1605 i w 1620 r. najprawdopodobniej przez Abrahama
79 K. Mikocka-Rachubowa, Block (Blocke) van den Willem, [w:] SAUR Allgemeines Kimstler-
lexikon, Bd. 11, Munchen-Leipzig 1995, s. 535.
80 L. Krzyżanowski, Plastyka nagrobka Willema van den Blocke, „BHS” 1958, nr 20, s. 281-282,
289-294; R. Gołąb, Nagrobek Jędrzeja Noskowskiego w Makowie Mazowieckim, „Ikonotheka”
1995, nr 9, s. 103, 108-109.
81 K. Cieślak, Kościół-cmentarzem..., s. 37-38; M. Smołiński, Willem i Abraham..., s. 96-97.
Tamże literatura przedmiotu.
Import kamieni
i dzieł rzeźby...
71
wiście w należących do tego związku miastach Prus Królewskich. Ich poja-
wienie się w „ofercie” gdańskich warsztatów kamieniarskich było wynikiem
dostosowania się miejscowego środowiska do odmiennej, związanej z rozwija-
jącą się w ciągu XVI w. wśród elity społecznej Rzeczypospolitej recepcją zna-
nej z kultury artystycznej renesansowej Italii, formuły upamiętniania zmar-
łych pomnikami z figurą leżącą. W tym kontekście umieszczane już nie tylko
w posadzce, ale wmurowywane pionowo w ściany reliefowe płyty z figurami
leżącymi/stojącymi były twórczą odpowiedzią ośrodka rzeźbiarskiego w Gdań-
sku na zmieniające się w tym czasie prądy stylowe, kreowane w zitalianizowa-
nej Europie Zachodniej i w zdominowanym przez Florentczyków, Wenecjan
i Tessyńczyków stołecznym Krakowie.
Wydaje się zatem, że ich kompozycja była próbą pogodzenia dwóch wielkich
tradycji rzeźby europejskiej. Ten sam proces zaobserwowano już w twórczości
czołowego przedstawiciela ośrodka gdańskiego Willema van den Blockea, który
wkrótce po opuszczeniu Królewca i odbytej w 1583 r. podróży przez Rzeczpo-
spolitą do Siedmiogrodu w związku z zamówieniem królewskim Stefana Bato-
rego79, już jako obywatel Gdańska od około 1587-1591 r. zaczął wykonywać
na zlecenie dysponentów szlacheckich z głębi terytorium polskiego pierwsze
nagrobki w pozach postsansowinowskich: Jędrzeja Noskowskiego w Makowie
Mazowieckim (około 1587-1591) i Marcina de Berzewicze w Lisnowie (1596).
Italianizującą kompozycję figury leżącej zyskał też zrealizowany w latach
1594-1596 prestiżowy nagrobek króla Szwecji Jana III (zm. 1592), a po nim
kolejne znakomite dzieła tego artysty: Baltazara Batorego w Barczewie (1598),
Piotra Tarnowskiego w prymasowskim Łowiczu (około 1603-1607) oraz Sta-
nisława Radziwiłła w wileńskim kościele bernardynów (około 1618-1621)80.
Innymi oryginalnymi, choć nie zawsze szczęśliwymi formalnie przykładami
takich prób połączenia obu tradycji: północnoeuropejskiej reliefowej płyty
kommemoracyjnej i renesansowego nagrobka sansowinowskiego, są odkute
w płytkim reliefie płyty: Jana Konopackiego (zm. 1594 r.), sztucznie wyka-
drowana i optycznie „wciśnięta” w pole zwieńczenia niewielkiego nagrobka
w kościele św. Mikołaja w Gdańsku81 oraz Mikołaja i Zofii Oleśnickich (z nie-
powtarzalnym w Rzeczypospolitej zabiegiem polegającym na odkuciu kobie-
cej twarzy i dłoni z wstawek z alabastru angielskiego) w ich nagrobku w kaplicy
św. Krzyża w dawnym opactwie benedyktynów na Świętym Krzyżu, oba wyko-
nane odpowiednio przed 1605 i w 1620 r. najprawdopodobniej przez Abrahama
79 K. Mikocka-Rachubowa, Block (Blocke) van den Willem, [w:] SAUR Allgemeines Kimstler-
lexikon, Bd. 11, Munchen-Leipzig 1995, s. 535.
80 L. Krzyżanowski, Plastyka nagrobka Willema van den Blocke, „BHS” 1958, nr 20, s. 281-282,
289-294; R. Gołąb, Nagrobek Jędrzeja Noskowskiego w Makowie Mazowieckim, „Ikonotheka”
1995, nr 9, s. 103, 108-109.
81 K. Cieślak, Kościół-cmentarzem..., s. 37-38; M. Smołiński, Willem i Abraham..., s. 96-97.
Tamże literatura przedmiotu.
Import kamieni
i dzieł rzeźby...
71