DOI Artikel:
Michalski, Sergiusz: Od "Alegorii poddania się Antwerpii" do "Apoteozy gdańska": o wpływie Hansa Vredemana de Vriesa na Izaaka van den Blocke
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0124
Sergiusz Michalski
Od Alegorii poddania się Antwerpii do Apoteozy
Gdańska. O wpływie Hansa Vredemana de Vriesa
na Izaaka van den Blocke
Apoteoza Gdańska, owalny obraz Izaaka van den Blocke stanowiący centralny
element wykonanej w 1607 i 1608 r. dekoracji stropu Wielkiej Sali Rady (Sali
Czerwonej) w Ratuszu Głównego Miasta w Gdańsku (il. 1), po 1945 r. stał się
obiektem zadziwiająco wielu, niekiedy kontrowersyjnych interpretacji histo-
ryczno-artystycznych. Imponująco przedstawia się też powszechne zaintere-
sowanie tym wcześniej niezwracającym na siebie zbytnio uwagi dziełem. Pod
wpływem cokolwiek wątpliwych przesłanek - np. postawienia absolutnego
znaku równości pomiędzy widocznym nad modelem miasta białym orłem a bia-
łym orłem Rzeczypospolitej - obraz ten awansował wręcz na jeden z najważ-
niejszych wizualnych symboli dawnego Gdańska i jego dążeń do unaoczniania
i pielęgnowania związków z Rzecząpospolitą. Polskie badania historyczno-ar-
tystyczne lat pięćdziesiątych miały przy tym niejakie trudności z maniery-
styczną, alegoryczną formą obrazu, do której odniesiono mało trafne terminy
realizmu i „północnego wenecjanizmu” - jak próbował to uczynić w swym
tekście Władysław Tomkiewicz; w następnych latach ukazało się wiele solid-
nych publikacji opartych szczególnie na badaniach ikonograficznych - Halina
Sikorska, Eugeniusz Iwanoyko, Susan Tipton - które jednak nie doprowadziły
do całkowicie zadowalającego rozpoznania zarówno formy obrazu, jak i jego
treści1. Próbę takiego rozpoznania chciałbym podjąć w niniejszym tekście, wy-
korzystując badania podjęte przeze mnie już wiele łat temu.
1 H. Meyer, Die Danziger Stadtvedute in ihrer kunstlerischen Wurdigung. Ein Beitrag zur
Geschichte der Vedute. Dysert. dokt., Kónigsberg 1934, s. 43-45; W. Tomkiewicz, Alegoria Han-
dlu Gdańskiego Isaaka van den Blocke, „Biuletyn Historii Sztuki” (dalej: „BHS”) 1954, nr 16,
s. 404-419; J. Stankiewicz, Kilka uwag do artykułu „Alegoria Handlu Gdańskiego”, „BHS” 1955,
nr 17, s. 267-270; H.B. Meyer, Das erhóhte Danzig, eine Allegorie, „Unser Danzig” 1966, nr 23,18,
s. 5-7; H. Sikorska, Apoteoza łączności Gdańska z Polską, „BHS” 1968, nr 30, s. 228-230; H. Pen-
ner, Kunst und Religion bei Wiłhelm und Isaac von dem Błock, „Mennonitische Geschichtsblatter”
1970, nr 27, s. 48-50; E. Iwanoyko, Apoteoza Gdańska. Program ideowy małowideł stropu Wiel-
kiej Sałi Rady w gdańskim Ratuszu Głównego Miasta, Gdańsk 1976, zwłaszcza s. 84; S. Michal-
ski, Gdańsk als auserwahlte Christengemeinschaft, [w:] Ars Auro Prior. Studia loanni Bialostocki
Sexagenario Dicata, Warszawa 1981, s. 509-514; idem, Protestancka symbolika tęczy, „Rocz-
nik Historii Sztuki” 1985, nr 15, s. 287-293; E. Iwanoyko, Sala Czerwona ratusza gdańskiego,
Wrocław 1986, zwłaszcza s. 111-121; S. Tipton, Res Publica Bene Ordinata. Regentenspiegel und
Bilder vom guten Regiment, Hildesheim 1996, s. 248-250; T. Grzybkowska, Między sztuką a połi-
tyką: Sala Czerwona Ratusza Głównego Miasta w Gdańsku, Warszawa 2003, s. 48-54.
120
Od Alegorii poddania się Antwerpii do Apoteozy
Gdańska. O wpływie Hansa Vredemana de Vriesa
na Izaaka van den Blocke
Apoteoza Gdańska, owalny obraz Izaaka van den Blocke stanowiący centralny
element wykonanej w 1607 i 1608 r. dekoracji stropu Wielkiej Sali Rady (Sali
Czerwonej) w Ratuszu Głównego Miasta w Gdańsku (il. 1), po 1945 r. stał się
obiektem zadziwiająco wielu, niekiedy kontrowersyjnych interpretacji histo-
ryczno-artystycznych. Imponująco przedstawia się też powszechne zaintere-
sowanie tym wcześniej niezwracającym na siebie zbytnio uwagi dziełem. Pod
wpływem cokolwiek wątpliwych przesłanek - np. postawienia absolutnego
znaku równości pomiędzy widocznym nad modelem miasta białym orłem a bia-
łym orłem Rzeczypospolitej - obraz ten awansował wręcz na jeden z najważ-
niejszych wizualnych symboli dawnego Gdańska i jego dążeń do unaoczniania
i pielęgnowania związków z Rzecząpospolitą. Polskie badania historyczno-ar-
tystyczne lat pięćdziesiątych miały przy tym niejakie trudności z maniery-
styczną, alegoryczną formą obrazu, do której odniesiono mało trafne terminy
realizmu i „północnego wenecjanizmu” - jak próbował to uczynić w swym
tekście Władysław Tomkiewicz; w następnych latach ukazało się wiele solid-
nych publikacji opartych szczególnie na badaniach ikonograficznych - Halina
Sikorska, Eugeniusz Iwanoyko, Susan Tipton - które jednak nie doprowadziły
do całkowicie zadowalającego rozpoznania zarówno formy obrazu, jak i jego
treści1. Próbę takiego rozpoznania chciałbym podjąć w niniejszym tekście, wy-
korzystując badania podjęte przeze mnie już wiele łat temu.
1 H. Meyer, Die Danziger Stadtvedute in ihrer kunstlerischen Wurdigung. Ein Beitrag zur
Geschichte der Vedute. Dysert. dokt., Kónigsberg 1934, s. 43-45; W. Tomkiewicz, Alegoria Han-
dlu Gdańskiego Isaaka van den Blocke, „Biuletyn Historii Sztuki” (dalej: „BHS”) 1954, nr 16,
s. 404-419; J. Stankiewicz, Kilka uwag do artykułu „Alegoria Handlu Gdańskiego”, „BHS” 1955,
nr 17, s. 267-270; H.B. Meyer, Das erhóhte Danzig, eine Allegorie, „Unser Danzig” 1966, nr 23,18,
s. 5-7; H. Sikorska, Apoteoza łączności Gdańska z Polską, „BHS” 1968, nr 30, s. 228-230; H. Pen-
ner, Kunst und Religion bei Wiłhelm und Isaac von dem Błock, „Mennonitische Geschichtsblatter”
1970, nr 27, s. 48-50; E. Iwanoyko, Apoteoza Gdańska. Program ideowy małowideł stropu Wiel-
kiej Sałi Rady w gdańskim Ratuszu Głównego Miasta, Gdańsk 1976, zwłaszcza s. 84; S. Michal-
ski, Gdańsk als auserwahlte Christengemeinschaft, [w:] Ars Auro Prior. Studia loanni Bialostocki
Sexagenario Dicata, Warszawa 1981, s. 509-514; idem, Protestancka symbolika tęczy, „Rocz-
nik Historii Sztuki” 1985, nr 15, s. 287-293; E. Iwanoyko, Sala Czerwona ratusza gdańskiego,
Wrocław 1986, zwłaszcza s. 111-121; S. Tipton, Res Publica Bene Ordinata. Regentenspiegel und
Bilder vom guten Regiment, Hildesheim 1996, s. 248-250; T. Grzybkowska, Między sztuką a połi-
tyką: Sala Czerwona Ratusza Głównego Miasta w Gdańsku, Warszawa 2003, s. 48-54.
120