DOI Artikel:
Kizik, Edmund; Omilanowska-Kiljańczyk, Małgorzata: Wędrująca kamienica: kilka uwag o translokcji i skopiowaniu kamienicy gotyckiej przy ul. Chlebnickiej w Gdańsku w świetle źródeł archiwalnych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28102#0098
Edmund Kizik, się nawet tekst tej umowy. Celem wyliczenia ceny frachtu materiał zważono.
Małgorzata Kamienie i żelazne sztangi ważyły razem 743 cetnarów (ponad 37 ton). Cena
O milanowska frac}1^u została ustalona na 22 srebrne grosze za cetnar wagi, czyli w sumie
272 talarów i 13 srebrnych groszy: „Zu 11 Sgr. pro Zentnar gerechnet wiirde
die Fracht bis Berlin 272 rthlr 13 Sgr betragen haben kónnen”24. Po kilku tygo-
dniach materiał drogą wodną poprzez dolny odcinek Wisły, Kanał Bydgoski,
Noteć, Wartę, Odrę oraz Kanał Haweli dotarł do Poczdamu.
Zdemontowana fasada okazała się sporym problemem dla architektów pra-
cujących na usługach króla. Jak ustalił to już niemiecki historyk Erich Kayser,
początkowo myślano o ustawieniu fasady jako wolnostojącej ozdoby parku
na Pawiej Wyspie, ale szybko zdano sobie sprawę z nierealności tego pomysły.
Dlatego Karl Friedrich Schinkel zaproponował wzniesienie na wzgórzu, przy
drodze wiodącej z Berlina do Poczdamu i na Wyspę Pawią specjalnego pawilo-
nu-wieży widokowej z wmontowaną gdańską fasadą, która widoczna z daleka
stanowiłaby istotną dominantę widokową w krajobrazie. Na to rozwiązanie nie
zgodził się jednak król. Kategorycznie zażądał, aby fasada gdańskiej kamienicy
ozdobiła jednak samą Wyspę Pawią, a w doborze jej lokalizacji miał dopomóc
pracujący tam wówczas ogrodnik królewski Peter Joseph Lenne. Za najodpo-
wiedniejsze miejsce uznano pięknie położoną, otoczoną wysokimi kępami
drzew polanę, na której wznosił się, zbudowany w latach 1803-1804 przez
budowniczego Ludwiga Carla Krugera, niewielki pawilon parkowy nazywany
Kavalierhaus25. Była to piętrowa budowla z pięcioosiową fasadą, flankowana
parą niskich, kwadratowych wież narożnych. Karl Friedrich Schinkel sporzą-
dził projekt rozbudowy tego pawilonu poprzez podwyższenie korpusu głów-
nego o jedną kondygnację, lewej wieży o dwie i takie rozbudowanie prawej
wieży, aby mogła stać się podstawą do wmontowania w nią fasady gdańskiej
kamienicy z Chlebnickiej. Zgodnie z poleceniem króla całość musiała dokład-
nie zachować układ architektoniczny zabytku: „dereń Architektur ganz genau
erhalten werden muss”26.
Schinkel budynkowi Kavalierhaus nadał nowe elewacje utrzymane w duchu
późnego gotyku, aby dopasować je do gdańskiej kamienicy (ii. 10-11). Wnętrza
domu przeznaczone zostały na apartamenty dla dzieci królewskich, w pokoju
urządzonym na parterze wieży z fasadą gdańską mieścić się miał pokój księcia
Wilhelma, a nad nim na pierwszym piętrze pokój księcia Albrechta (ii. 12).
Starannie złożona z powrotem fasada stała się ozdobą pawilonu, ale tracąc
kontekst architektoniczny, przestała być wąską, wciśniętą w zwartą zabu-
dowę przyuliczną fasadą mieszczańskiego domu, stając się elewacją wieży
eleganckiego pałacyku (ii. 13). Jednak w odróżnieniu od większości domów
gdańskich, zabytek na Wyspie Pawiej przetrwał bez większych zmian do dziś.
24 Danzig, 18 Marz 1824, APG, sygn. 6/444, s. 17-18.
25 Von der Ahe, Vom Kavalierhaus..., s. 27-28.
26 Cyt. za: ibidem, s. 20, Hausarchiv, Akten des Hofmarschallamts „Bauangelegenheiten”,
Potsdam, Bd. VII, 1821-1825.
92
Małgorzata Kamienie i żelazne sztangi ważyły razem 743 cetnarów (ponad 37 ton). Cena
O milanowska frac}1^u została ustalona na 22 srebrne grosze za cetnar wagi, czyli w sumie
272 talarów i 13 srebrnych groszy: „Zu 11 Sgr. pro Zentnar gerechnet wiirde
die Fracht bis Berlin 272 rthlr 13 Sgr betragen haben kónnen”24. Po kilku tygo-
dniach materiał drogą wodną poprzez dolny odcinek Wisły, Kanał Bydgoski,
Noteć, Wartę, Odrę oraz Kanał Haweli dotarł do Poczdamu.
Zdemontowana fasada okazała się sporym problemem dla architektów pra-
cujących na usługach króla. Jak ustalił to już niemiecki historyk Erich Kayser,
początkowo myślano o ustawieniu fasady jako wolnostojącej ozdoby parku
na Pawiej Wyspie, ale szybko zdano sobie sprawę z nierealności tego pomysły.
Dlatego Karl Friedrich Schinkel zaproponował wzniesienie na wzgórzu, przy
drodze wiodącej z Berlina do Poczdamu i na Wyspę Pawią specjalnego pawilo-
nu-wieży widokowej z wmontowaną gdańską fasadą, która widoczna z daleka
stanowiłaby istotną dominantę widokową w krajobrazie. Na to rozwiązanie nie
zgodził się jednak król. Kategorycznie zażądał, aby fasada gdańskiej kamienicy
ozdobiła jednak samą Wyspę Pawią, a w doborze jej lokalizacji miał dopomóc
pracujący tam wówczas ogrodnik królewski Peter Joseph Lenne. Za najodpo-
wiedniejsze miejsce uznano pięknie położoną, otoczoną wysokimi kępami
drzew polanę, na której wznosił się, zbudowany w latach 1803-1804 przez
budowniczego Ludwiga Carla Krugera, niewielki pawilon parkowy nazywany
Kavalierhaus25. Była to piętrowa budowla z pięcioosiową fasadą, flankowana
parą niskich, kwadratowych wież narożnych. Karl Friedrich Schinkel sporzą-
dził projekt rozbudowy tego pawilonu poprzez podwyższenie korpusu głów-
nego o jedną kondygnację, lewej wieży o dwie i takie rozbudowanie prawej
wieży, aby mogła stać się podstawą do wmontowania w nią fasady gdańskiej
kamienicy z Chlebnickiej. Zgodnie z poleceniem króla całość musiała dokład-
nie zachować układ architektoniczny zabytku: „dereń Architektur ganz genau
erhalten werden muss”26.
Schinkel budynkowi Kavalierhaus nadał nowe elewacje utrzymane w duchu
późnego gotyku, aby dopasować je do gdańskiej kamienicy (ii. 10-11). Wnętrza
domu przeznaczone zostały na apartamenty dla dzieci królewskich, w pokoju
urządzonym na parterze wieży z fasadą gdańską mieścić się miał pokój księcia
Wilhelma, a nad nim na pierwszym piętrze pokój księcia Albrechta (ii. 12).
Starannie złożona z powrotem fasada stała się ozdobą pawilonu, ale tracąc
kontekst architektoniczny, przestała być wąską, wciśniętą w zwartą zabu-
dowę przyuliczną fasadą mieszczańskiego domu, stając się elewacją wieży
eleganckiego pałacyku (ii. 13). Jednak w odróżnieniu od większości domów
gdańskich, zabytek na Wyspie Pawiej przetrwał bez większych zmian do dziś.
24 Danzig, 18 Marz 1824, APG, sygn. 6/444, s. 17-18.
25 Von der Ahe, Vom Kavalierhaus..., s. 27-28.
26 Cyt. za: ibidem, s. 20, Hausarchiv, Akten des Hofmarschallamts „Bauangelegenheiten”,
Potsdam, Bd. VII, 1821-1825.
92