DOI article:
Labuda, Adam S.: O retabulum Trójcy Świętej bractwa św. Jerzego w kościele Mariackim w Gdańsku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.28181#0038
AdamS. gdański nie osiąga poprawności anatomicznej wzorca, także w ujęciu szyi
Labuda [ ramion. Dlatego nie jest wykluczone, że podobieństwo tłumaczy się tym,
iż zarówno Mistrz z Flemalle, jak i malarz gdański sięgnęli do wcześniejszej
fazy malarstwa franko-flamandzkiego. Można tu uwzględnić przypisywane
Malouelowi bądź Henri Bellechose Ukrzyżowanie Chrystusa z przedstawie-
niem męczeństwa św. Dionizego55. Tę samą fazę rozwojową reprezentuje ber-
lińska Madonna z motylami56, uchodząca za dzieło Malouela (il. 19). Szcze-
gólne więzi łączą wyobrażenia aniołów na obu obrazach, w obu przypadkach
głowy i twarze są dalekie od idealnego piękna, raczej ukazują pucułowate dzie-
cięce twarze z nisko osadzonymi zadartymi nosami pod mocno uwypuklony-
mi czołami (il. 20, 21, 22, 23). Wspólna tym obrazom jest gra światłocieniem,
która rozwija się w pewnej mierze niezależnie od struktury przedstawionych
ciał, przyczyniając się w ten sposób do ich dematerializacji.
W kontekście naszego obrazu należy także wymienić braci Limburg. Cia-
ło Chrystusa przypomina odpowiednie przedstawienia w Belles Heures Jana
de Berry57 (il. 18). Wydaje się, że motywy stawu i wzgórza w gdańskiej kuli
świata (il. 24) inspirowane są odpowiednikami z Tres Riches Heures58, choć nie
osiągają ich siły przekonywania w ukazaniu natury (il. 25). Z kolei ukształto-
wanie fryzury Chrystusa, które ma odpowiednik w obrazach Mistrza z Flemal-
le, w szczególności w ufryzowaniu Marii w datowanej na około 1420 r. Madon-
nie siedzącej na ławie darniowej 59, napotkać można także we wcześniejszych
pokładach sztuki niderlandzkiej, czego dowodzi rysunek przedstawiający Sal-
vatora Mundi z lat 1380—141060.
W rezultacie wolno stwierdzić, że tablicę gdańską wykonał malarz wy-
kształcony w Niderlandach, nie później aniżeli w trzeciej dekadzie XV w.
Należał do generacji tych malarzy, których wykształcenie zdeterminowane
było przez poprzedników „założycieli” malarstwa staroniderlandzkiego, a więc
55 Paryż, Musee du Louvre. Troescher, Burgundische Malerei..., Bd. 1, il. 110. O różnych
atrybucjach dzieła zob. Fabienne Joubert, Bellechose, Henri, [w:] Saur. Allgemeines Kunstlerle-
xikon. Die Bildenden Kunstler aller Zeiten und Vólker, Bd. 8, Leipzig 1994, 452-453; Ziemba,
Sztuka Burgundii i Niderlandów..., t. 1, s 299 i n.
56 Berlin, Staatliche Museen Preufiischer Kulturbesitz, Gemaldegalerie. Troescher, Burgun-
dische Malerei..., Bd. 1, s. 77 i n., il. 55.
57 Nowy Jork, The Cloisters, fol. 149v; Por. także fol. 132 (Biczowanie Chrystusa), 21 lv
(Chrzest Chrystusa); Miliard Meiss, French Painting in the Time ofjean de Berry. The Limbourgs
and their Contemporaries, vol. 2, London 1974, il. 371, 433.
58 Chantilly, Musee Conde, Ms. 65, fol. 4v (April). Miliard Meiss, Jean Longnon, Raymond
Cazelles, Die Tres Riches Heures de Jean Duc de Berry im Musee Conde, Chantilly, Miinchen
1973, tab. 5; Por. też La Chartreuse w Belles Heures księcia de Berry, fol. 97v; Meiss, French Paint-
ing in the Time ofjean de Berry. The Limbourgs..., voł. 2, il. 472.
59 Berlin, Staatliche Museen PreuBischer Kulturbesitz, Gemaldegalerie. Friedlander, Early
Netherlandish Painting..., vol. 2, nr 50, il. 73; Der Meister von Flemalle und Rogier van der Wey-
den..., nr 2, il., s. 185.
60 Wiesbaden, Flauptstaatsarchiv, Handschrift 3004 B 10, fol. 132r. Marta O. Renger, Ihe Wies-
baden Drawings, „Master Drawings” 1987, 25, s. 390-410, tu s. 401 i n., tabl. 29.
32
Labuda [ ramion. Dlatego nie jest wykluczone, że podobieństwo tłumaczy się tym,
iż zarówno Mistrz z Flemalle, jak i malarz gdański sięgnęli do wcześniejszej
fazy malarstwa franko-flamandzkiego. Można tu uwzględnić przypisywane
Malouelowi bądź Henri Bellechose Ukrzyżowanie Chrystusa z przedstawie-
niem męczeństwa św. Dionizego55. Tę samą fazę rozwojową reprezentuje ber-
lińska Madonna z motylami56, uchodząca za dzieło Malouela (il. 19). Szcze-
gólne więzi łączą wyobrażenia aniołów na obu obrazach, w obu przypadkach
głowy i twarze są dalekie od idealnego piękna, raczej ukazują pucułowate dzie-
cięce twarze z nisko osadzonymi zadartymi nosami pod mocno uwypuklony-
mi czołami (il. 20, 21, 22, 23). Wspólna tym obrazom jest gra światłocieniem,
która rozwija się w pewnej mierze niezależnie od struktury przedstawionych
ciał, przyczyniając się w ten sposób do ich dematerializacji.
W kontekście naszego obrazu należy także wymienić braci Limburg. Cia-
ło Chrystusa przypomina odpowiednie przedstawienia w Belles Heures Jana
de Berry57 (il. 18). Wydaje się, że motywy stawu i wzgórza w gdańskiej kuli
świata (il. 24) inspirowane są odpowiednikami z Tres Riches Heures58, choć nie
osiągają ich siły przekonywania w ukazaniu natury (il. 25). Z kolei ukształto-
wanie fryzury Chrystusa, które ma odpowiednik w obrazach Mistrza z Flemal-
le, w szczególności w ufryzowaniu Marii w datowanej na około 1420 r. Madon-
nie siedzącej na ławie darniowej 59, napotkać można także we wcześniejszych
pokładach sztuki niderlandzkiej, czego dowodzi rysunek przedstawiający Sal-
vatora Mundi z lat 1380—141060.
W rezultacie wolno stwierdzić, że tablicę gdańską wykonał malarz wy-
kształcony w Niderlandach, nie później aniżeli w trzeciej dekadzie XV w.
Należał do generacji tych malarzy, których wykształcenie zdeterminowane
było przez poprzedników „założycieli” malarstwa staroniderlandzkiego, a więc
55 Paryż, Musee du Louvre. Troescher, Burgundische Malerei..., Bd. 1, il. 110. O różnych
atrybucjach dzieła zob. Fabienne Joubert, Bellechose, Henri, [w:] Saur. Allgemeines Kunstlerle-
xikon. Die Bildenden Kunstler aller Zeiten und Vólker, Bd. 8, Leipzig 1994, 452-453; Ziemba,
Sztuka Burgundii i Niderlandów..., t. 1, s 299 i n.
56 Berlin, Staatliche Museen Preufiischer Kulturbesitz, Gemaldegalerie. Troescher, Burgun-
dische Malerei..., Bd. 1, s. 77 i n., il. 55.
57 Nowy Jork, The Cloisters, fol. 149v; Por. także fol. 132 (Biczowanie Chrystusa), 21 lv
(Chrzest Chrystusa); Miliard Meiss, French Painting in the Time ofjean de Berry. The Limbourgs
and their Contemporaries, vol. 2, London 1974, il. 371, 433.
58 Chantilly, Musee Conde, Ms. 65, fol. 4v (April). Miliard Meiss, Jean Longnon, Raymond
Cazelles, Die Tres Riches Heures de Jean Duc de Berry im Musee Conde, Chantilly, Miinchen
1973, tab. 5; Por. też La Chartreuse w Belles Heures księcia de Berry, fol. 97v; Meiss, French Paint-
ing in the Time ofjean de Berry. The Limbourgs..., voł. 2, il. 472.
59 Berlin, Staatliche Museen PreuBischer Kulturbesitz, Gemaldegalerie. Friedlander, Early
Netherlandish Painting..., vol. 2, nr 50, il. 73; Der Meister von Flemalle und Rogier van der Wey-
den..., nr 2, il., s. 185.
60 Wiesbaden, Flauptstaatsarchiv, Handschrift 3004 B 10, fol. 132r. Marta O. Renger, Ihe Wies-
baden Drawings, „Master Drawings” 1987, 25, s. 390-410, tu s. 401 i n., tabl. 29.
32