DOI Artikel:
Sulewska, Renata: Augsburskie wzory wyposażenia kościołów Prus Królewskich w drugiej połowie XVIII w.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43437#0017
strony dwuwariantowego projektu Habermanna, wykonanego około 1750-1765
do serii nr 119 (rye. nr 1) opublikowanej przez Hertla35. Na podstawie tego
wzoru wyrzeźbiono również wieńczącą ambonę figurę Chrystusa ukazanego
jako dziecko trzymające kulę z krzyżem. Zamieszczony na tej rycinie „projekt”
ambony nie przewiduje schodów prowadzących do kosza, stąd te w kazalnicy
w kościele w Nowej Cerkwi zostały zrealizowane na podstawie innego sztychu
z tej samej serii, oznaczonego jako nr 336.
Ołtarze św. Barbary (il. 8) i św. Józefa37 mogą nam posłużyć za przykład
wartego odnotowania zjawiska - wielokrotnego wykorzystania jednego wzoru
w różnych realizacjach, nie zawsze dających się powiązać z działalnością jed-
nego twórcy czy warsztatu. Obie nastawy z Nowej Cerkwi, a także dwie boczne
w kościele we wsi Królów Las (ołtarze św. Rocha i św. Benona38, il. 9) i boczna
ustawiona po stronie Ewangelii w prezbiterium kościoła p.w. św. Bartłomieja
w Rajkowach (il. 10) powstały na bazie tego samego wzoru, jakim jest rycina
(nr 2) Josepha Antona Feuchtmayera z serii wydanej przez Gottfrieda Bern-
harda Góza39 (il. 11). Równocześnie tych pięć nastaw stanowi przykład różnych
35 Rycina sygnowana na dole karty po lewej: F. Xav. Haberman, inv. et del.-, pośrodku:
No=l 19.; po prawej: Ioh. Georg Hertel, excud: A. V; po prawej nieco wyżej: 1 (w zbiorach Victoria and
Albert Museum w Londynie, zob. http://collections.vam.ac.uk/item/O762043/design-for-a-franz-
-xaver-habermann/ dostęp 2.06.2016). Dla rycin serii nr 119 charakterystyczne jest umieszczanie
na jednej karcie projektów ambon i elementów architektury wnętrza świątyni (pilastrów, podzia-
łów architektonicznych, okien). Na temat serii zob. Krull, Franz Xaver..., s. 30-31. Można wskazać
tu również inną rycinę ukazującą tę samą kazalnicę, ale odwróconą w stosunku do pierwszej z serii
nr 119. Karta została pozbawiona elementów sugerujących wnętrze kościoła, a uzupełniona o plan
ambony (wzbogaconej o balustradę) oraz rysunek ukazujący konstrukcję jej baldachimu. Jak infor-
muje zamieszczona na niej sygnatura, została opublikowana przez Etiennea Charpentiera. Rycina
jest sygnowana u dołu karty po lewej: A Paris chez Charpentier; po prawej: rue S.t Jacques a Coq.;
niżej po lewej: Canuc inv.; po prawej: E. Charpantier Sculp.; pośrodku niżej: Plan et Elevation dune
Chaire a Precher / vue deface cintre en ptein.; w prawym górnym narożniku: Planche 1. (w zbio-
rach MAK w Wiedniu, zob. http://sammlung.mak.at/search?q=Etienne+Charpentier&rows=l&s
tart=O dostęp 2.06.2015).
36 Szczególnie bliskie wzoru jest opracowanie bramki. Rycinę zob. Betlej, Zbiór..il. 114.
37 Ołtarz św. Józefa w wizytacji kościoła przeprowadzonej przez Andrzeja Schultza wymie-
nianyjest jako św. Mateusza. (ADR sygn. G 71: Visitatio [...] Decanatuum Neoburgensis &Mae-
vensis, k. 75 v.). Zważywszy na jego formę, analogiczną do ołtarza św. Barbary, możemy być
pewni, że to ten sam ołtarz tylko z wymienionym obrazem.
38 W protokole wizytacji przeprowadzonej w 1766 r. przez Bartłomieja Trochowskiego
(z polecenia biskupa Antoniego Ostrowskiego) w tym filialnym wtedy kościele zapisano, że oba
ołtarze są nowe. Musiały więc powstać niedługo przed wizytacją, zob. ADR sygn. G 61: Visitatio
Generalis Ecclesiarum Archidiaconatus Pomeran[iae] Decanatuum Maeven[sis] etNeoburgen[sis]
per Per illustrem & Admfodum] R[evere]ndum Dominum Bartholomaeum Franciscum Xaverium
Trochowski Insignis Collegiatae Crusvicien [sis] Canonicum Officialem Svecen [sem] Praepositum
Serocensem ab Illustrissimo Excellentissimo et Reverendissimo Domino D [omi] no Antonio Casi-
miro Ostrowski Episcopo Vladislavien[si] & Pomeraniae Delegatum Commissarium & Deputa-
tum Visitatorem G[e]n[er]alem In Anno Domini Millesimo Septingentesimo Sexagesimo Sexto
Expedita, s. 413.
39 Betlej, Zbiór..., il. 83.
Augsburskie
wzory
elementów...
15
do serii nr 119 (rye. nr 1) opublikowanej przez Hertla35. Na podstawie tego
wzoru wyrzeźbiono również wieńczącą ambonę figurę Chrystusa ukazanego
jako dziecko trzymające kulę z krzyżem. Zamieszczony na tej rycinie „projekt”
ambony nie przewiduje schodów prowadzących do kosza, stąd te w kazalnicy
w kościele w Nowej Cerkwi zostały zrealizowane na podstawie innego sztychu
z tej samej serii, oznaczonego jako nr 336.
Ołtarze św. Barbary (il. 8) i św. Józefa37 mogą nam posłużyć za przykład
wartego odnotowania zjawiska - wielokrotnego wykorzystania jednego wzoru
w różnych realizacjach, nie zawsze dających się powiązać z działalnością jed-
nego twórcy czy warsztatu. Obie nastawy z Nowej Cerkwi, a także dwie boczne
w kościele we wsi Królów Las (ołtarze św. Rocha i św. Benona38, il. 9) i boczna
ustawiona po stronie Ewangelii w prezbiterium kościoła p.w. św. Bartłomieja
w Rajkowach (il. 10) powstały na bazie tego samego wzoru, jakim jest rycina
(nr 2) Josepha Antona Feuchtmayera z serii wydanej przez Gottfrieda Bern-
harda Góza39 (il. 11). Równocześnie tych pięć nastaw stanowi przykład różnych
35 Rycina sygnowana na dole karty po lewej: F. Xav. Haberman, inv. et del.-, pośrodku:
No=l 19.; po prawej: Ioh. Georg Hertel, excud: A. V; po prawej nieco wyżej: 1 (w zbiorach Victoria and
Albert Museum w Londynie, zob. http://collections.vam.ac.uk/item/O762043/design-for-a-franz-
-xaver-habermann/ dostęp 2.06.2016). Dla rycin serii nr 119 charakterystyczne jest umieszczanie
na jednej karcie projektów ambon i elementów architektury wnętrza świątyni (pilastrów, podzia-
łów architektonicznych, okien). Na temat serii zob. Krull, Franz Xaver..., s. 30-31. Można wskazać
tu również inną rycinę ukazującą tę samą kazalnicę, ale odwróconą w stosunku do pierwszej z serii
nr 119. Karta została pozbawiona elementów sugerujących wnętrze kościoła, a uzupełniona o plan
ambony (wzbogaconej o balustradę) oraz rysunek ukazujący konstrukcję jej baldachimu. Jak infor-
muje zamieszczona na niej sygnatura, została opublikowana przez Etiennea Charpentiera. Rycina
jest sygnowana u dołu karty po lewej: A Paris chez Charpentier; po prawej: rue S.t Jacques a Coq.;
niżej po lewej: Canuc inv.; po prawej: E. Charpantier Sculp.; pośrodku niżej: Plan et Elevation dune
Chaire a Precher / vue deface cintre en ptein.; w prawym górnym narożniku: Planche 1. (w zbio-
rach MAK w Wiedniu, zob. http://sammlung.mak.at/search?q=Etienne+Charpentier&rows=l&s
tart=O dostęp 2.06.2015).
36 Szczególnie bliskie wzoru jest opracowanie bramki. Rycinę zob. Betlej, Zbiór..il. 114.
37 Ołtarz św. Józefa w wizytacji kościoła przeprowadzonej przez Andrzeja Schultza wymie-
nianyjest jako św. Mateusza. (ADR sygn. G 71: Visitatio [...] Decanatuum Neoburgensis &Mae-
vensis, k. 75 v.). Zważywszy na jego formę, analogiczną do ołtarza św. Barbary, możemy być
pewni, że to ten sam ołtarz tylko z wymienionym obrazem.
38 W protokole wizytacji przeprowadzonej w 1766 r. przez Bartłomieja Trochowskiego
(z polecenia biskupa Antoniego Ostrowskiego) w tym filialnym wtedy kościele zapisano, że oba
ołtarze są nowe. Musiały więc powstać niedługo przed wizytacją, zob. ADR sygn. G 61: Visitatio
Generalis Ecclesiarum Archidiaconatus Pomeran[iae] Decanatuum Maeven[sis] etNeoburgen[sis]
per Per illustrem & Admfodum] R[evere]ndum Dominum Bartholomaeum Franciscum Xaverium
Trochowski Insignis Collegiatae Crusvicien [sis] Canonicum Officialem Svecen [sem] Praepositum
Serocensem ab Illustrissimo Excellentissimo et Reverendissimo Domino D [omi] no Antonio Casi-
miro Ostrowski Episcopo Vladislavien[si] & Pomeraniae Delegatum Commissarium & Deputa-
tum Visitatorem G[e]n[er]alem In Anno Domini Millesimo Septingentesimo Sexagesimo Sexto
Expedita, s. 413.
39 Betlej, Zbiór..., il. 83.
Augsburskie
wzory
elementów...
15