Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (13.2014)

IL 15. Miłoradz, kościół
p.w. św. Michała Archanioła,
ambona, fot. Renata Sulewska

w Miłoradzu50 i nastawa ołtarza Matki Boskiej Różańco-
wej (1780) w kościele w Subkowach wzniesiona z inicjaty-
wy rodziny Pałubickich51. Imponującej wielkości lichtarze
zachowane w kościele Św. Krzyża w Tczewie to także pra-
ce powstałe w wyniku powtórzenia wzoru tego mistrza52.
Podobnie jest w przypadku kilku zachowanych na terenie
Prus Królewskich ambon, także tych najlepszych arty-
stycznie, jak ambony w Barłożnie czy Miłoradzu (il. 15).
Dla obu wzorem były kazalnice z serii nr 119 (wydanej
przez Hertla)53. Ambona w kościele w Miłoradzu sprawio-
na w 1777 r. kosztem Franciszka Gogolskiego54 powtarza
tę przedstawioną na rycinie nr 355, w Barłożnie - nr 456.
Na terenie Prus Królewskich znana była również inna uka-
zująca ambony seria Habermanna (nr 166). Podstawą dla
ukształtowania struktur i dekoracji kazalnic w kościołach
w Klonówce i św. Jakuba Apostoła w Dzierżążnie była bo-
wiem pochodząca z niej rycina nr 357. Natomiast dla ambo-
ny w pobernardyńskim kościele w Zamartem (po 1770)58
takim źródłem inspiracji był sztych nr 3 z serii 30459.

50 Ołtarz powstał na podstawie sztychu nr 4 z serii nr 160 wydanej przez Hertla (zob. Bet-
lej, Zbiór..., il. 13, 79). Powtórzono prawie wszystkie elementy z prawej strony tego dwuwarian-
towego projektu, zmieniając jednak nieco proporcje całości.
51 Wzorem była rycina nr 4 z serii nr 300 (o serii zob. przyp. 48), zob. też Betlej, Zbiór...,
il. 19, 81 (tu określona jako - 1). Nastawa ołtarza Matki Boskiej Różańcowej w Subkowach ma
w stosunku do wzoru bardziej rozluźnioną kompozycję. Efekt taki uzyskano przez wstawie-
nie figur między część środkową a ustawione po bokach kolumny. Data powstania tej nastawy
i fundatorzy wymienieni są w protokole wizytacji kościoła przeprowadzonej w 1780 r. („Ołtarz
[...] nowy [...] tego Roku od [...] Pałubickich sprawiony”). ADR sygn. G 70: Visitatiogeneralis
ecclesiar[um] Decanatuum Dirschavien[sis] et Starogar[diensis], k. 46 v.
52 Wzór - Habermann, Rococo. Eine Ornamentensammlung aus dem XVIIL Jahrhundert.
Motive fur Architekten, Dekorationsmaler, Stein- und Holzbildhauer, Rahmenfabrikanten, Vergol-
der, Stuckateure, Glasatzer und Glasmaler, Lithographen, Graveure, Porzellanmaler, Musterzeich-
ner, Elfenbeinschnitzer, Modelleure u.a., Berlin 1893, k. 23.
53 O serii zob. przyp. 35; Betlej, Zbiór..., il. 114.
54 Die Bau- und Kunstdenkmaler der Provinz Westpreussen, Bd. 4, Marienburg, bearb.
Bernhard Schmid, Danzig 1919, s. 175.
55 Autor powtórzył poszczególne elementy i dekorację kosza, natomiast zmienił proporcje
i przede wszystkim plan baldachimu. W projekcie Habermanna (ryc. nr 5 serii nr 119) balda-
chim ma wklęsłe boki, w Miłoradzu jest zbudowany na planie zbliżonym do koła.
56 Schody ambony przedstawionej na rycinie nr 4 serii nr 119 Habermanna zakręcają
wokół filara, na którym zawieszona jest kazalnica. Ambona w kościele p.w. św. Marcina w Bar-
łożnie, umieszczona jest przy ścianie świątyni, stąd też konieczna była ich modyfikacja.
57 Ta wykonana pomiędzy około 1750 a około 1765 r. seria również została opublikowana
przez Hertla, zob. Betlej, Zbiór..., s. 9, il. 117; Krull, FranzXaver..., s. 31.
58 Zob. KZSP, t. 11, z. 5, s. 78, il. 75.
59 Seria opublikowana przez Hertla powstała między około 1765 a 1770 r. Betlej, Zbiór...,
s. 9; Krull, FranzXaver..., s. 31-32. Zachowana w Ornamentstichsammlung der Kunstbibliothek

20