DOI Artikel:
Woziński, Andrzej: Niderlandy - Lubeka - Gdańsk: o artystycznym pochodzeniu późnogotyckich rzeźb Marii z Dzieciątkiem z Garczyna i Sianowa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43438#0038
Andrzej Woziński
Niderlandy - Lubeka - Gdańsk.
O artystycznym pochodzeniu późnogotyckich rzeźb
Marii z Dzieciątkiem z Garczyna i Sianowa
W kościołach parafialnych niewielkich kaszubskich wiosek - Sianowa w po-
bliżu Kartuz oraz Garczyna niedaleko Kościerzyny, położonych w odległości
około 45 i 65 kilometrów od Gdańska - zachowały się dwie późnogotyckie drew-
niane rzeźby przedstawiające Marię z Dzieciątkiem (il. 1-4)1. W sensie jakościo-
wym nie są to jednak dzieła prowincjonalne, przeciwnie - obie figury można
zaliczyć do najlepszych prac rzeźbiarskich pochodzących z okolic Gdańska,
powstałych w drugiej połowie XV w. Rzeźby te odznaczają się podobnymi
cechami formalno-stylistycznymi, są sobie bliskie pod względem ikonogra-
ficznym, wspólne wydają się ich źródła artystyczne oraz miejsce powstania.
Odkrył je zasłużony wielkopolski badacz Alfred Brosig. Figurę w Sianowie
wzmiankował w 1929 r. w kontekście grupy późnogotyckich rzeźb pruskich
z okolic Gdańska, w których doszukał się znamion frankońskich2. Nieco więcej
miejsca poświęcił figurom sianowskiej i garczyńskiej w wydanej w 1930 r. nie-
wielkiej książeczce o rzeźbie gotyckiej na Pomorzu, w której trafnie określił ich
proweniencję artystyczną, wskazując kilka pokrewnych realizacji z terenu West-
falii3. Do połowy lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia rzeźby nie wzbudza-
ły zainteresowania - ich istnienie odnotowano jedynie w kilku opracowaniach4.
1 Rzeźba w Sianowie znajduje się w kościele Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Do nie-
dawna ustawiona była na konsoli na południowej ścianie nawy. W 2013 r., kiedy zbierałem mate-
riały do niniejszego artykułu, rzeźba - ze względu na remont kościoła - przebywała na plebanii.
Druga figura jest własnością kościoła św. Andrzeja w Garczynie. Umieszczono ją w otwieranej
wnęce w centrum barokowego ołtarza, za dziewiętnastowiecznym obrazem przedstawiającym
Trójcę Świętą. Zamieszczone w niniejszym artykule fotografie obu rzeźb prezentują ich stan
po konserwacjach przeprowadzonych w 1998 i 2000 r., poza jednym wyjątkiem - il. 2 ukazuje
stan rzeźby w Garczynie sprzed konserwacji. Posłużyłem się nią dlatego, że lepiej - niż później-
sze wykonane przeze mnie zdjęcia - ukazuje rysunek fałd na płaszczu Marii.
2 Alfred Brosig, Ein frankischer Meister in Preussen, „Pantheon” 1929, Bd. 4, s. 494.
3 Idem, Plastyka gotycka na Pomorzu, Toruń 1930, s. 46-48, tabl. XXV. 1-2.
4 Bolesław Makowski, Sztuka na Pomorzu. Jej dzieje i zabytki, Toruń 1932, s. 50;
M. Rogoziński, Zabytki polskiego średniowiecznego snycerstwa, Poznań 1937, s. 10, 31; JózefEdward
Dutkiewicz, Rzeźba [w:] Historia sztuki polskiej, red. Tadeusz Dobrowolski, Władysław Tatar-
kiewicz, t. 1, Sztuka średniowieczna, Kraków 1962, s. 328; Michael Antoni, Dehio-Handbuch der
Kunstdenkmaler West und Ostpreussen. Die ehemaligen Provinzen West und Ostpreussen (Deutschor-
densland Preussen) mit Butower und Lauenburger Land, Munchen-Berlin 1993, s. 199; Katalog
Zabytków Sztuki w Polsce, red. Barbara Roli, Iwona Strzelecka, t. 5, Województwo gdańskie, z. 3,
Kościerzyna, Skarszewy i okolice, oprać. Barbara Roli, Iwona Strzelecka, Warszawa 1993, s. XVI, 8,
il. 151-152.
32
Niderlandy - Lubeka - Gdańsk.
O artystycznym pochodzeniu późnogotyckich rzeźb
Marii z Dzieciątkiem z Garczyna i Sianowa
W kościołach parafialnych niewielkich kaszubskich wiosek - Sianowa w po-
bliżu Kartuz oraz Garczyna niedaleko Kościerzyny, położonych w odległości
około 45 i 65 kilometrów od Gdańska - zachowały się dwie późnogotyckie drew-
niane rzeźby przedstawiające Marię z Dzieciątkiem (il. 1-4)1. W sensie jakościo-
wym nie są to jednak dzieła prowincjonalne, przeciwnie - obie figury można
zaliczyć do najlepszych prac rzeźbiarskich pochodzących z okolic Gdańska,
powstałych w drugiej połowie XV w. Rzeźby te odznaczają się podobnymi
cechami formalno-stylistycznymi, są sobie bliskie pod względem ikonogra-
ficznym, wspólne wydają się ich źródła artystyczne oraz miejsce powstania.
Odkrył je zasłużony wielkopolski badacz Alfred Brosig. Figurę w Sianowie
wzmiankował w 1929 r. w kontekście grupy późnogotyckich rzeźb pruskich
z okolic Gdańska, w których doszukał się znamion frankońskich2. Nieco więcej
miejsca poświęcił figurom sianowskiej i garczyńskiej w wydanej w 1930 r. nie-
wielkiej książeczce o rzeźbie gotyckiej na Pomorzu, w której trafnie określił ich
proweniencję artystyczną, wskazując kilka pokrewnych realizacji z terenu West-
falii3. Do połowy lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia rzeźby nie wzbudza-
ły zainteresowania - ich istnienie odnotowano jedynie w kilku opracowaniach4.
1 Rzeźba w Sianowie znajduje się w kościele Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Do nie-
dawna ustawiona była na konsoli na południowej ścianie nawy. W 2013 r., kiedy zbierałem mate-
riały do niniejszego artykułu, rzeźba - ze względu na remont kościoła - przebywała na plebanii.
Druga figura jest własnością kościoła św. Andrzeja w Garczynie. Umieszczono ją w otwieranej
wnęce w centrum barokowego ołtarza, za dziewiętnastowiecznym obrazem przedstawiającym
Trójcę Świętą. Zamieszczone w niniejszym artykule fotografie obu rzeźb prezentują ich stan
po konserwacjach przeprowadzonych w 1998 i 2000 r., poza jednym wyjątkiem - il. 2 ukazuje
stan rzeźby w Garczynie sprzed konserwacji. Posłużyłem się nią dlatego, że lepiej - niż później-
sze wykonane przeze mnie zdjęcia - ukazuje rysunek fałd na płaszczu Marii.
2 Alfred Brosig, Ein frankischer Meister in Preussen, „Pantheon” 1929, Bd. 4, s. 494.
3 Idem, Plastyka gotycka na Pomorzu, Toruń 1930, s. 46-48, tabl. XXV. 1-2.
4 Bolesław Makowski, Sztuka na Pomorzu. Jej dzieje i zabytki, Toruń 1932, s. 50;
M. Rogoziński, Zabytki polskiego średniowiecznego snycerstwa, Poznań 1937, s. 10, 31; JózefEdward
Dutkiewicz, Rzeźba [w:] Historia sztuki polskiej, red. Tadeusz Dobrowolski, Władysław Tatar-
kiewicz, t. 1, Sztuka średniowieczna, Kraków 1962, s. 328; Michael Antoni, Dehio-Handbuch der
Kunstdenkmaler West und Ostpreussen. Die ehemaligen Provinzen West und Ostpreussen (Deutschor-
densland Preussen) mit Butower und Lauenburger Land, Munchen-Berlin 1993, s. 199; Katalog
Zabytków Sztuki w Polsce, red. Barbara Roli, Iwona Strzelecka, t. 5, Województwo gdańskie, z. 3,
Kościerzyna, Skarszewy i okolice, oprać. Barbara Roli, Iwona Strzelecka, Warszawa 1993, s. XVI, 8,
il. 151-152.
32