DOI article:
Michalak, Michał: Przedstawienia przyłbic z drugiej połowy XIV i pierwszej ćwierci XV stulecia w ikonografii z terenów państwa krzyżackiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0023
Michał
Michalak
11. 19. Święty Jerzy zabijający smoka,
fragment rzeźby, ok. 1400, bazylika Mariacka
w Gdańsku, fot. ze zbiorów autora
płytę osłony szyi i karku dachówkowa-
to. Niestety na rzeźbie nie widać śladów
łączeń w postaci nitów. Co istotne, oba
dzieła różnią się także pod względem
przedstawienia czepca. U św. Jerzego
ze Starej Kościelnicy czepiec sprawia
bowiem wrażenie wyraźnie pofalowa-
nego, czyli bardziej przypomina układ
siatki kolczej zwisającej z hełmu59. Zło-
cone pasy (lamówki), biegnące wzdłuż
krawędzi płyt, występują w grand ba-
sinecie ukazanym na angielskim wi-
trażu z kościoła w Norwich, datowa-
nym na lata 1420-143060. Jak dotąd nie
udało się znaleźć w ikonografii podob-
nego wizerunku czepca kolczego i, jeśli
tok rozumowania jest właściwy, mamy
do czynienia z rzadkim przedstawieniem grand basinetu (bez zasłony twarzy)
w tej części Europy61. Tego określenia należy użyć również w odniesieniu do przył-
bicy (względnie dwóch przyłbic) z kwidzyńskiego relikwiarza. Co ważne, w źród-
łach pisanych z terenów Prus Zakonnych można przeczytać wzmianki o zaku-
pieniu w 1400 r. podbródków do hełmów w liczbie 20, a przy innej transakcji
aż 107 sztuk62. Natomiast przeprowadzona w 1404 r. lustracja zbrojowni wielkie-
go komtura krzyżackiego wykazała obecność w arsenale 53 helme mit berten63.
Kolejnym hełmem przedstawionym w ikonografii, który został zbadany,
jest przyłbica umieszczona w jednej z kwater sławnego Poliptyku Grudziądz-
kiego, obecnie przechowywanego w Muzeum Narodowym w Warszawie
(Śr. 22/1-5 MNW). To wspaniałe dzieło pochodzi prawdopodobnie z ostatniej
ćwierci XIV stulecia. Daty powstania retabulum przyjmowane przez historyków
wahają się od 1380 r. do 1410 r. Najczęściej podaje się rok 1390 jako okres ukoń-
czenia dzieła. Pod względem konstrukcyjnym Poliptyk Grudziądzki jest penta-
ptykiem o dwu parach ruchomych skrzydeł, mocowanych na krawędziach części
środkowej i kolejno zamykanych. Dekorację wszystkich części stanowią obrazy
tablicowe, przy czym tablice skrzydeł malowane są obustronnie. Poliptyk może być
pokazywany w trzech różnych układach. Łącznie dzieło zawiera dwa duże obrazy
59 Ibidem, s. 60, il. 14a-b.
60 Tobias Capwell, Armour of the English Knight 1400-1450, London 2015, s. 101, fig. 1.110.
61 Hełmy, w których dzwon ma osłonę szyi i karku złożoną z kilku płyt - folg będących
integralną częścią całej konstrukcji - na przykładzie relikwiarza z Kwidzyna oraz epitafium Wierz-
bięty z Branic, uwzględniając istniejącą terminologię, można w zasadzie określić jako wczesną
formę grand basinetu.
62 Nowakowski, Uzbrojenie..., s. 75.
63 Das Marienburger Ämterbuch, hrsg. v. Walther Ziesemer, Danzig 1916, s. 2.
22
Michalak
11. 19. Święty Jerzy zabijający smoka,
fragment rzeźby, ok. 1400, bazylika Mariacka
w Gdańsku, fot. ze zbiorów autora
płytę osłony szyi i karku dachówkowa-
to. Niestety na rzeźbie nie widać śladów
łączeń w postaci nitów. Co istotne, oba
dzieła różnią się także pod względem
przedstawienia czepca. U św. Jerzego
ze Starej Kościelnicy czepiec sprawia
bowiem wrażenie wyraźnie pofalowa-
nego, czyli bardziej przypomina układ
siatki kolczej zwisającej z hełmu59. Zło-
cone pasy (lamówki), biegnące wzdłuż
krawędzi płyt, występują w grand ba-
sinecie ukazanym na angielskim wi-
trażu z kościoła w Norwich, datowa-
nym na lata 1420-143060. Jak dotąd nie
udało się znaleźć w ikonografii podob-
nego wizerunku czepca kolczego i, jeśli
tok rozumowania jest właściwy, mamy
do czynienia z rzadkim przedstawieniem grand basinetu (bez zasłony twarzy)
w tej części Europy61. Tego określenia należy użyć również w odniesieniu do przył-
bicy (względnie dwóch przyłbic) z kwidzyńskiego relikwiarza. Co ważne, w źród-
łach pisanych z terenów Prus Zakonnych można przeczytać wzmianki o zaku-
pieniu w 1400 r. podbródków do hełmów w liczbie 20, a przy innej transakcji
aż 107 sztuk62. Natomiast przeprowadzona w 1404 r. lustracja zbrojowni wielkie-
go komtura krzyżackiego wykazała obecność w arsenale 53 helme mit berten63.
Kolejnym hełmem przedstawionym w ikonografii, który został zbadany,
jest przyłbica umieszczona w jednej z kwater sławnego Poliptyku Grudziądz-
kiego, obecnie przechowywanego w Muzeum Narodowym w Warszawie
(Śr. 22/1-5 MNW). To wspaniałe dzieło pochodzi prawdopodobnie z ostatniej
ćwierci XIV stulecia. Daty powstania retabulum przyjmowane przez historyków
wahają się od 1380 r. do 1410 r. Najczęściej podaje się rok 1390 jako okres ukoń-
czenia dzieła. Pod względem konstrukcyjnym Poliptyk Grudziądzki jest penta-
ptykiem o dwu parach ruchomych skrzydeł, mocowanych na krawędziach części
środkowej i kolejno zamykanych. Dekorację wszystkich części stanowią obrazy
tablicowe, przy czym tablice skrzydeł malowane są obustronnie. Poliptyk może być
pokazywany w trzech różnych układach. Łącznie dzieło zawiera dwa duże obrazy
59 Ibidem, s. 60, il. 14a-b.
60 Tobias Capwell, Armour of the English Knight 1400-1450, London 2015, s. 101, fig. 1.110.
61 Hełmy, w których dzwon ma osłonę szyi i karku złożoną z kilku płyt - folg będących
integralną częścią całej konstrukcji - na przykładzie relikwiarza z Kwidzyna oraz epitafium Wierz-
bięty z Branic, uwzględniając istniejącą terminologię, można w zasadzie określić jako wczesną
formę grand basinetu.
62 Nowakowski, Uzbrojenie..., s. 75.
63 Das Marienburger Ämterbuch, hrsg. v. Walther Ziesemer, Danzig 1916, s. 2.
22