Michał pióropuszem. W odniesieniu do wizerunków „psi pysk" pochodzących z tere-
Michalak nów Prus Zakonnych warto wspomnieć jeszcze o pieczęci miasta Chełmna,
na której ukazano konnego rycerza w basinecie z podniesioną zasłoną77.
Dzwon jego hełmu ma zaokrąglony wierzchołek, a dolna partia jest odchylona
do tyłu. Zasłona jest podniesiona, szczegóły nie zostały więc uwidocznione.
Współcześnie dysponujemy stosunkowo nieobszernym zespołem materia-
łów ikonograficznych z terenów państwa krzyżackiego z drugiej połowy XIV
i początku XV w., w którym można znaleźć przedstawienia hełmów z zasło-
nami twarzowymi. Uwzględniając schematyczność niektórych z omawianych
wizerunków, można podkreślić spory realizm tych dzieł. W tekście zostały
zaprezentowane wyniki analizy porównawczej hełmów przedstawionych
w pięciu dziełach sztuki pochodzących z terenów Prus Krzyżackich: panelach
ołtarzowych z kaplicy Wszystkich Świętych z bazyliki Mariackiej w Gdańsku,
retabulum fromborskim, relikwiarzu z Kwidzyna, Poliptyku Grudziądzkim
i, badanym po raz pierwszy pod kątem bronioznawczym, cyborium z Choj-
nic. W tych analizach, jak się okazało, istotną rolę odegrała również figura
św. Jerzego z bazyliki Mariackiej w Gdańsku. W omawianych dziełach sztuki
można znaleźć przedstawienia przyłbic o różnych kształtach dzwonu i rodza-
jach ukazanych zasłon. Wśród nich są okazy o zasłonach w formie „psi pysk"
(retabulum fromborskie oraz cyborium z Chojnic). W przypadku retabulum
analogię stanowią zarówno miniatury z rękopisów, jak i zachowane do dziś
okazy muzealne z Warszawy (ref_ arm 1567 (nr 11), Wiednia (ref_arm 1600)
i z prywatnej kolekcji na Ukrainie. Zasłony z wypukłością na przodzie (panele
ołtarzowe z kaplicy Wszystkich Świętych w bazylice Mariackiej w Gdańsku)
mają swoje odpowiedniki w postaci przedstawień w Biblii króla Wacława IV
Luksemburskiego, a także wykazują znaczne podobieństwa do innych zachowa-
nych do naszych czasów basinetów z Musee de 1'Armee i Churburga (ref _arm
1551 oraz ref_arm 1494). Wspomniane dzieło zawiera również przedstawie-
nia hełmów z zasłonami o innych kształtach, w tym przypominającą ruchomy
daszek (postać druga z prawej strony na il. 2, podobieństwo do zasłon mocowa-
nych w odmianach pekilhube) oraz przyłbicę z postrzępioną zasłoną o owalnych
wycięciach zamiast typowych wizur. Również w obu przypadkach ikonografia
z różnych terenów Europy (Śląsk oraz Nadrenia) zawiera przykłady przyłbic
o bardzo podobnych zasłonach. Ciekawostką gdańskich przedstawień są też
czepce łuskowe hełmów.
Przyłbica pokazana w Poliptyku Grudziądzkim jest kolejnym przykładem
hełmu, którego zasłona „psi pysk" wykazuje pokrewieństwo z hełmami nama-
lowanymi we francuskich rękopisach: De Claris mulieribus, traduction anonyme
en franęais Livre des femmes nobles et renommees78 oraz Le Chevalier errant79.
77 Nowakowski, Uzbrojenie wojsk...., s. 45, rys. 16.
78 Boccaccio, De Claris mulieribus..., https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btvlb84521932/f305.
item.r=francais+598.zoom [dostęp: 26.02.2024].
79 Le Chevalier errant..., fol. 42r.
26
Michalak nów Prus Zakonnych warto wspomnieć jeszcze o pieczęci miasta Chełmna,
na której ukazano konnego rycerza w basinecie z podniesioną zasłoną77.
Dzwon jego hełmu ma zaokrąglony wierzchołek, a dolna partia jest odchylona
do tyłu. Zasłona jest podniesiona, szczegóły nie zostały więc uwidocznione.
Współcześnie dysponujemy stosunkowo nieobszernym zespołem materia-
łów ikonograficznych z terenów państwa krzyżackiego z drugiej połowy XIV
i początku XV w., w którym można znaleźć przedstawienia hełmów z zasło-
nami twarzowymi. Uwzględniając schematyczność niektórych z omawianych
wizerunków, można podkreślić spory realizm tych dzieł. W tekście zostały
zaprezentowane wyniki analizy porównawczej hełmów przedstawionych
w pięciu dziełach sztuki pochodzących z terenów Prus Krzyżackich: panelach
ołtarzowych z kaplicy Wszystkich Świętych z bazyliki Mariackiej w Gdańsku,
retabulum fromborskim, relikwiarzu z Kwidzyna, Poliptyku Grudziądzkim
i, badanym po raz pierwszy pod kątem bronioznawczym, cyborium z Choj-
nic. W tych analizach, jak się okazało, istotną rolę odegrała również figura
św. Jerzego z bazyliki Mariackiej w Gdańsku. W omawianych dziełach sztuki
można znaleźć przedstawienia przyłbic o różnych kształtach dzwonu i rodza-
jach ukazanych zasłon. Wśród nich są okazy o zasłonach w formie „psi pysk"
(retabulum fromborskie oraz cyborium z Chojnic). W przypadku retabulum
analogię stanowią zarówno miniatury z rękopisów, jak i zachowane do dziś
okazy muzealne z Warszawy (ref_ arm 1567 (nr 11), Wiednia (ref_arm 1600)
i z prywatnej kolekcji na Ukrainie. Zasłony z wypukłością na przodzie (panele
ołtarzowe z kaplicy Wszystkich Świętych w bazylice Mariackiej w Gdańsku)
mają swoje odpowiedniki w postaci przedstawień w Biblii króla Wacława IV
Luksemburskiego, a także wykazują znaczne podobieństwa do innych zachowa-
nych do naszych czasów basinetów z Musee de 1'Armee i Churburga (ref _arm
1551 oraz ref_arm 1494). Wspomniane dzieło zawiera również przedstawie-
nia hełmów z zasłonami o innych kształtach, w tym przypominającą ruchomy
daszek (postać druga z prawej strony na il. 2, podobieństwo do zasłon mocowa-
nych w odmianach pekilhube) oraz przyłbicę z postrzępioną zasłoną o owalnych
wycięciach zamiast typowych wizur. Również w obu przypadkach ikonografia
z różnych terenów Europy (Śląsk oraz Nadrenia) zawiera przykłady przyłbic
o bardzo podobnych zasłonach. Ciekawostką gdańskich przedstawień są też
czepce łuskowe hełmów.
Przyłbica pokazana w Poliptyku Grudziądzkim jest kolejnym przykładem
hełmu, którego zasłona „psi pysk" wykazuje pokrewieństwo z hełmami nama-
lowanymi we francuskich rękopisach: De Claris mulieribus, traduction anonyme
en franęais Livre des femmes nobles et renommees78 oraz Le Chevalier errant79.
77 Nowakowski, Uzbrojenie wojsk...., s. 45, rys. 16.
78 Boccaccio, De Claris mulieribus..., https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btvlb84521932/f305.
item.r=francais+598.zoom [dostęp: 26.02.2024].
79 Le Chevalier errant..., fol. 42r.
26