DOI article:
Michalak, Michał: Przedstawienia przyłbic z drugiej połowy XIV i pierwszej ćwierci XV stulecia w ikonografii z terenów państwa krzyżackiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0028
W relikwiarzu z Kwidzyna ukazano również hełm z zasłoną klapową, ale
najbardziej interesujące wizerunki z Prus Krzyżackich to przyłbica z czepcami
z pasów metalu (jak w epitafium Wierzbięty z Branic) oraz otwarty basinet
św. Jerzego z bazyliki Mariackiej w Gdańsku. Oba te przedstawienia należy
określić jako rzadkie w tej części Europy przykłady wczesnych odmian grand
basinetów, które w Europie Zachodniej pojawiają po 1400 r.8° Mogą one świad-
czyć o tym, że nowoczesne uzbrojenie zachodnioeuropejskie szybko docierało
do Prus Zakonnych, na co wskazują również źródła pisane o helme mit berten.
Formułując ostateczne wnioski, należy podkreślić jeszcze kilka istotnych fak-
tów. Do Prus w XIV i na początku XV stulecia przybywały bardzo liczne rzesze
rycerzy-gości oraz żołnierzy zaciężnych. Owi krzyżowcy, podążający na wojnę
z litewskimi „saracenami", przybywali z Niemiec, Francji, Niderlandów, Czech,
Śląska i innych zakątków Europy. Mamy więc do czynienia z przedstawicielami
krajów, w których powstały wizerunki analogiczne do omówionych prac z tere-
nów państwa zakonnego. To zaś może wskazywać, że przyczyną dużej zbieżności
odmian hełmów z odległych geograficznie obszarów są zagraniczne zakupy uzbro-
jenia81 albo kopiowanie zaobserwowanych okazów przez miejscowe rzemiosło.
Podsumowując, opisane powyżej dzieła sztuki zawierają stosunkowo wierne pre-
zentacje istniejących odmian uzbrojenia ochronnego. Na podstawie przywołanych
materiałów ikonograficznych trzeba stwierdzić, że podobne odmiany występowały
zarówno w przedstawieniach z różnych rejonów Europy Środkowej i Zachodniej,
jak i w formie zabytków, oryginalnych hełmów z okresu późnego średniowiecza,
co jest dowodem na ówczesną wymianę w zakresie wiedzy militarnej oraz samego
uzbrojenia. Hełmy noszone przez wojska krzyżackie w omawianym okresie miały
zróżnicowane formy dzwonu i różne warianty czepców (łuskowe, kolcze, płytowe).
Zasłony tych hełmów, wyróżniające się bogactwem kształtów i odmian, były moco-
wane na zawiasach skroniowych oraz na zaczepie czołowym.
Bibliografia
Bler Klod, Rycarskie dospechy Evropy, Moskva 2006.
Boccacio Giovanni, De Claris mulieribus, traduction anonyme en franęais Livre des fem-
mes nobles et renommees, fol. 148r, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btvlb84521932/
f305.item.zoom [dostęp: 5.06.2019].
Boer-Bront Augusto, The Complete Catalogue of Extant XIVth Century armour, version 1.6,
https://vk.com/doc-l 12266249_624429968?hash=RZzy8jP03SMdF348EYEZJgk5g
eU5qffEk3T3G6GdHiH [dostęp: 27.02.2024].
Capwell Tobias, Armour of the English Knight 1400-1450, London 2015.
Das Marienburger Ämterbuch, hrsg. v. Walther Ziesemer, Danzig 1916.
Przedsta-
wienia
przyłbic...
80 Capwell, Armour..., s. 95.
81 W 1404 r. Krzyżacy mieli w zbrojowni malb orskiej 15 przyłbic z Genui - genwische hüben,
por. Nowakowski, Uzbrojenie wojsk...., s. 77.
27
najbardziej interesujące wizerunki z Prus Krzyżackich to przyłbica z czepcami
z pasów metalu (jak w epitafium Wierzbięty z Branic) oraz otwarty basinet
św. Jerzego z bazyliki Mariackiej w Gdańsku. Oba te przedstawienia należy
określić jako rzadkie w tej części Europy przykłady wczesnych odmian grand
basinetów, które w Europie Zachodniej pojawiają po 1400 r.8° Mogą one świad-
czyć o tym, że nowoczesne uzbrojenie zachodnioeuropejskie szybko docierało
do Prus Zakonnych, na co wskazują również źródła pisane o helme mit berten.
Formułując ostateczne wnioski, należy podkreślić jeszcze kilka istotnych fak-
tów. Do Prus w XIV i na początku XV stulecia przybywały bardzo liczne rzesze
rycerzy-gości oraz żołnierzy zaciężnych. Owi krzyżowcy, podążający na wojnę
z litewskimi „saracenami", przybywali z Niemiec, Francji, Niderlandów, Czech,
Śląska i innych zakątków Europy. Mamy więc do czynienia z przedstawicielami
krajów, w których powstały wizerunki analogiczne do omówionych prac z tere-
nów państwa zakonnego. To zaś może wskazywać, że przyczyną dużej zbieżności
odmian hełmów z odległych geograficznie obszarów są zagraniczne zakupy uzbro-
jenia81 albo kopiowanie zaobserwowanych okazów przez miejscowe rzemiosło.
Podsumowując, opisane powyżej dzieła sztuki zawierają stosunkowo wierne pre-
zentacje istniejących odmian uzbrojenia ochronnego. Na podstawie przywołanych
materiałów ikonograficznych trzeba stwierdzić, że podobne odmiany występowały
zarówno w przedstawieniach z różnych rejonów Europy Środkowej i Zachodniej,
jak i w formie zabytków, oryginalnych hełmów z okresu późnego średniowiecza,
co jest dowodem na ówczesną wymianę w zakresie wiedzy militarnej oraz samego
uzbrojenia. Hełmy noszone przez wojska krzyżackie w omawianym okresie miały
zróżnicowane formy dzwonu i różne warianty czepców (łuskowe, kolcze, płytowe).
Zasłony tych hełmów, wyróżniające się bogactwem kształtów i odmian, były moco-
wane na zawiasach skroniowych oraz na zaczepie czołowym.
Bibliografia
Bler Klod, Rycarskie dospechy Evropy, Moskva 2006.
Boccacio Giovanni, De Claris mulieribus, traduction anonyme en franęais Livre des fem-
mes nobles et renommees, fol. 148r, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btvlb84521932/
f305.item.zoom [dostęp: 5.06.2019].
Boer-Bront Augusto, The Complete Catalogue of Extant XIVth Century armour, version 1.6,
https://vk.com/doc-l 12266249_624429968?hash=RZzy8jP03SMdF348EYEZJgk5g
eU5qffEk3T3G6GdHiH [dostęp: 27.02.2024].
Capwell Tobias, Armour of the English Knight 1400-1450, London 2015.
Das Marienburger Ämterbuch, hrsg. v. Walther Ziesemer, Danzig 1916.
Przedsta-
wienia
przyłbic...
80 Capwell, Armour..., s. 95.
81 W 1404 r. Krzyżacy mieli w zbrojowni malb orskiej 15 przyłbic z Genui - genwische hüben,
por. Nowakowski, Uzbrojenie wojsk...., s. 77.
27