DOI article:
Lindenhayn-Fiedorowicz, Agnieszka: Die Johanniskirche in Stargard. Ein neuer Blick auf Bauchronologie und Datierung
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0064
Kościół św. Jana w Stargardzie. Nowe spojrzenie na chronologię
i datowanie jego budowy
Die Johannis-
kirche
in Stargard...
Średniowieczne dzieje kościoła św. Jana w Stargardzie są ściśle związane z miejscową
komandorią joannitów. Dawną kaplicę konwentualną z drugiej połowy XIII w. z cza-
sem zastąpiono budowaną etapami późnogotycką świątynią ceglaną, która ostatecznie
przybrała obecną formę trójnawowego kościoła halowego z halowym chórem obej-
ściowym i osiową wieżą zachodnią. W dotychczasowych badaniach świątynia ceglana
była datowana na podstawie tablicy inskrypcyjnej zachowanej w partii wieżowej oraz
analizy stylistycznej na XV w. (nawa i wieża: 1408-1464; chór: ostatnia ćwierć XV w.).
Zarówno przekazy źródłowe, jak i liczne ślady w strukturze murów budowli wskazują
jednak, że korpus nawowy nie powstał równocześnie z wieżą zachodnią, którą wzno-
szono od 1408 r., lecz został wybudowany znacznie wcześniej - już w drugiej ćwierci
XIV w. - i musiał być zdatny do użytku liturgicznego najpóźniej w 1354 r. Wyniki analizy
stylistycznej pokazują, że również dawny szczyt wschodni korpusu, ukryty w strefie pod-
dasza, można datować na drugą połowę XIV w. Z kolei jak wykazuje analiza struktury
murów, równocześnie z korpusem powstał jednonawowy chór, wzniesiony na starych
fundamentach rozebranej dawnej kaplicy klasztornej, składający się z dwóch w przybli-
żeniu kwadratowych przęseł o prostym zamknięciu wschodnim. Na podstawie szcze-
gółowej analizy zachowanej struktury budowlanej można wyróżnić cztery niezależne
fazy budowy w partii chórowej. Po wybudowaniu jednonawowego prostokątnego chóru,
w drugiej fazie budowy - przypuszczalnie przed wprowadzeniem w 1397 r. w kościele
św. Jana rozbudowanego porządku liturgicznego - został on powiększony o wieloboczne
przęsło wschodnie o zamknięciu pięcioma bokami ośmioboku. Równolegle z pracami
przy wieży zachodniej, rozpoczętymi w 1408 r., przed fundacją poliptyku świętojań-
skiego w latach pięćdziesiątych lub sześćdziesiątych XV w., przekształcono ostatecznie
jednonawowy chór w halowe założenie obejściowe. W końcowej fazie budowy, ok.
1500 r., dobudowano pierścień niskich kaplic obejściowych. Zaproponowane przez
autorkę datowanie dobrze wpisuje się w zakreślony przez przekazy źródłowe obraz
użytkowania świątyni, działających przy nim bractw oraz fundacji podejmowanych
w przestrzeni kościoła św. Jana.
i datowanie jego budowy
Die Johannis-
kirche
in Stargard...
Średniowieczne dzieje kościoła św. Jana w Stargardzie są ściśle związane z miejscową
komandorią joannitów. Dawną kaplicę konwentualną z drugiej połowy XIII w. z cza-
sem zastąpiono budowaną etapami późnogotycką świątynią ceglaną, która ostatecznie
przybrała obecną formę trójnawowego kościoła halowego z halowym chórem obej-
ściowym i osiową wieżą zachodnią. W dotychczasowych badaniach świątynia ceglana
była datowana na podstawie tablicy inskrypcyjnej zachowanej w partii wieżowej oraz
analizy stylistycznej na XV w. (nawa i wieża: 1408-1464; chór: ostatnia ćwierć XV w.).
Zarówno przekazy źródłowe, jak i liczne ślady w strukturze murów budowli wskazują
jednak, że korpus nawowy nie powstał równocześnie z wieżą zachodnią, którą wzno-
szono od 1408 r., lecz został wybudowany znacznie wcześniej - już w drugiej ćwierci
XIV w. - i musiał być zdatny do użytku liturgicznego najpóźniej w 1354 r. Wyniki analizy
stylistycznej pokazują, że również dawny szczyt wschodni korpusu, ukryty w strefie pod-
dasza, można datować na drugą połowę XIV w. Z kolei jak wykazuje analiza struktury
murów, równocześnie z korpusem powstał jednonawowy chór, wzniesiony na starych
fundamentach rozebranej dawnej kaplicy klasztornej, składający się z dwóch w przybli-
żeniu kwadratowych przęseł o prostym zamknięciu wschodnim. Na podstawie szcze-
gółowej analizy zachowanej struktury budowlanej można wyróżnić cztery niezależne
fazy budowy w partii chórowej. Po wybudowaniu jednonawowego prostokątnego chóru,
w drugiej fazie budowy - przypuszczalnie przed wprowadzeniem w 1397 r. w kościele
św. Jana rozbudowanego porządku liturgicznego - został on powiększony o wieloboczne
przęsło wschodnie o zamknięciu pięcioma bokami ośmioboku. Równolegle z pracami
przy wieży zachodniej, rozpoczętymi w 1408 r., przed fundacją poliptyku świętojań-
skiego w latach pięćdziesiątych lub sześćdziesiątych XV w., przekształcono ostatecznie
jednonawowy chór w halowe założenie obejściowe. W końcowej fazie budowy, ok.
1500 r., dobudowano pierścień niskich kaplic obejściowych. Zaproponowane przez
autorkę datowanie dobrze wpisuje się w zakreślony przez przekazy źródłowe obraz
użytkowania świątyni, działających przy nim bractw oraz fundacji podejmowanych
w przestrzeni kościoła św. Jana.