DOI Artikel:
Kaleciński, Marcin: Włoskie inspiracje domu Speymanna w Gdańsku i jego domniemana rola jako muzeum
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0103
Marcin (choć rozgraniczanie tych aktywności zdaje się zbędne ze względu na homo-
Kaleciński geniczność treści sztuki oficjalnej miasta i tej prywatnej w Gdańsku), był obok
Bartholomaeusa Schachmanna najwybitniejszym konceptorem nowożytnej
sztuki w Gdańsku, frapującym reprezentantem umownej formacji Späthuma-
nismus w wydaniu będącym amalgamatem teokratycznego kalwinizmu oraz
republikanizmu i neostoicyzmu. Ten peregrynant naukowy po uniwersytetach
w Padwie (1588-1589), Pizie (1591) i Sienie (1591), stylizując się aU'italiano,
pisał o sobie z Italii: „Giovanni". Na luksusowym ekslibrisie portretuje się niczym
książę, w zbroi ofiarowanej mu przez stadhoudera Holandii Wilhelma Orań-
skiego, przepasanej wstęgą3, dumnie przywołując tytuł eques aureatus i herb
szlachecki nadany mu w roku 1593 przez papieża Klemensa VIII za zasługi
aprowizacyjne dla Toskanii i Stolicy Piotrowej4. Wówczas poszerza swe włoskie
itinerarium o Rzym, Florencje i Wenecję. Na obrazie Izaaka van den Blockego
Rozejście się narodów po upadku wieży Babel (1608, Kamlaria Ratusza Głów-
nego Miasta w Gdańsku) przewodzi wraz z żoną Judith Bahr alegorycznemu
pochodowi gdańszczan, którzy jako umiłowane przez Jahwe Nowe Dzieci Izraela
udają się do swej ziemi obiecanej, do Gdańska.
Storie romane albo „rzeczach należących do cnót moralnych,
które uczą być przezornym, sprawiedliwym, umiarkowanym
i pełnym męstwa w każdym swoim działaniu"5 - Speymanna
domniemana lektura Armeniniego
Jeśli mielibyśmy wskazać teoretyczne vademecum Speymanna, autora programu
dekoracji rzeźbiarskiej fasady własnego domu (1609-1618, Abraham van den
Blocke, Hans Voigt), byłoby to wydane w 1587 r. dzieło De veri precetti della
pittura Giovanniego Battisty Armeniniego. Speymann wydaje się modelowym
3 Konny posąg Johanna Speymanna, obok konnych pomników Barthela Schachmanna,
Hansa Proitego, hrabiego Egmont i Maurycego Orańskiego, zdobił wnętrze Wielkiej Zbrojowni.
Były to drewniane, odziane w zbroje manekiny o portretowych rysach, usadowione na mane-
kinach koni, poruszane specjalnym mechanizmem. Figury te miały więc również aspekt
kunstkammerowy, funkcjonowały bowiem jako automata, zob. Kaleciński, Mity Gdańska..., s. 236.
4 Speymann dwukrotnie w latach 1591-1592 dowodził flotyllą statków załadowanych zbo-
żem, która dotarła do portów w Livorno, Genui i Civitavecchia, zob. Theodor Hirsch, Ueber den
Handelsverkehr Danzigs mit den Italienischen Staaten zu Ende des sechszehnten Jahrhunderts, „Neue
Preussische Provinzial-Blätter" 1847, Bd. 4, s. 97-114, 217-241; Ludwik Boratyński, Przyczynek
do dziejów pierwszych stosunków handlowych Gdańska z Włochami, a w szczególności z Wenecycp
„Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny" 1908, ser. 2, t. 26 (ogól-
nego zbioru t. 51), s. 219-277.
5 „cose appartenenti alle virtu morali, accio s'impari ad esser prudente, giusto, temperato
e forte in ogni sua azione”, Giovanni Battista Armenini, De veri precetti della pittura di Μ. Gio
Battista Armenino da Faenza, s. 282, Memofonte, http://memofonte.accademiadellacrusca.org/
pdf/13.pdf [dostęp: 22.11.2023]. Jeśli nie zaznaczono inaczej, wszystkie tłumaczenia na język
polski pochodzą od autora.
102
Kaleciński geniczność treści sztuki oficjalnej miasta i tej prywatnej w Gdańsku), był obok
Bartholomaeusa Schachmanna najwybitniejszym konceptorem nowożytnej
sztuki w Gdańsku, frapującym reprezentantem umownej formacji Späthuma-
nismus w wydaniu będącym amalgamatem teokratycznego kalwinizmu oraz
republikanizmu i neostoicyzmu. Ten peregrynant naukowy po uniwersytetach
w Padwie (1588-1589), Pizie (1591) i Sienie (1591), stylizując się aU'italiano,
pisał o sobie z Italii: „Giovanni". Na luksusowym ekslibrisie portretuje się niczym
książę, w zbroi ofiarowanej mu przez stadhoudera Holandii Wilhelma Orań-
skiego, przepasanej wstęgą3, dumnie przywołując tytuł eques aureatus i herb
szlachecki nadany mu w roku 1593 przez papieża Klemensa VIII za zasługi
aprowizacyjne dla Toskanii i Stolicy Piotrowej4. Wówczas poszerza swe włoskie
itinerarium o Rzym, Florencje i Wenecję. Na obrazie Izaaka van den Blockego
Rozejście się narodów po upadku wieży Babel (1608, Kamlaria Ratusza Głów-
nego Miasta w Gdańsku) przewodzi wraz z żoną Judith Bahr alegorycznemu
pochodowi gdańszczan, którzy jako umiłowane przez Jahwe Nowe Dzieci Izraela
udają się do swej ziemi obiecanej, do Gdańska.
Storie romane albo „rzeczach należących do cnót moralnych,
które uczą być przezornym, sprawiedliwym, umiarkowanym
i pełnym męstwa w każdym swoim działaniu"5 - Speymanna
domniemana lektura Armeniniego
Jeśli mielibyśmy wskazać teoretyczne vademecum Speymanna, autora programu
dekoracji rzeźbiarskiej fasady własnego domu (1609-1618, Abraham van den
Blocke, Hans Voigt), byłoby to wydane w 1587 r. dzieło De veri precetti della
pittura Giovanniego Battisty Armeniniego. Speymann wydaje się modelowym
3 Konny posąg Johanna Speymanna, obok konnych pomników Barthela Schachmanna,
Hansa Proitego, hrabiego Egmont i Maurycego Orańskiego, zdobił wnętrze Wielkiej Zbrojowni.
Były to drewniane, odziane w zbroje manekiny o portretowych rysach, usadowione na mane-
kinach koni, poruszane specjalnym mechanizmem. Figury te miały więc również aspekt
kunstkammerowy, funkcjonowały bowiem jako automata, zob. Kaleciński, Mity Gdańska..., s. 236.
4 Speymann dwukrotnie w latach 1591-1592 dowodził flotyllą statków załadowanych zbo-
żem, która dotarła do portów w Livorno, Genui i Civitavecchia, zob. Theodor Hirsch, Ueber den
Handelsverkehr Danzigs mit den Italienischen Staaten zu Ende des sechszehnten Jahrhunderts, „Neue
Preussische Provinzial-Blätter" 1847, Bd. 4, s. 97-114, 217-241; Ludwik Boratyński, Przyczynek
do dziejów pierwszych stosunków handlowych Gdańska z Włochami, a w szczególności z Wenecycp
„Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny" 1908, ser. 2, t. 26 (ogól-
nego zbioru t. 51), s. 219-277.
5 „cose appartenenti alle virtu morali, accio s'impari ad esser prudente, giusto, temperato
e forte in ogni sua azione”, Giovanni Battista Armenini, De veri precetti della pittura di Μ. Gio
Battista Armenino da Faenza, s. 282, Memofonte, http://memofonte.accademiadellacrusca.org/
pdf/13.pdf [dostęp: 22.11.2023]. Jeśli nie zaznaczono inaczej, wszystkie tłumaczenia na język
polski pochodzą od autora.
102