DOI Artikel:
Andrzejewska‑Zając, Alicja: Vivit post funera virtus: Odzyskany portret Hansa von Aachenaz kolekcji Jacoba Kabruna
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0131
Alicja
Andrzejewska-
-Zajc^c
(diligentia), praktyka (usus), praca (labor), pracowitość (industria), doświadcze-
nie (experientia), pochwała (lauda) i architektura (architectural6. Każda z nich
reprezentowała jeden z atrybutów cnotliwego artysty, którego inwencja i pra-
cowitość zostaną nagrodzone laurem wiecznej sławy57.
Temat symbolicznej podróży i wyboru właściwej drogi został podjęty także w
powszechnie znanym w renesansie starożytnym dziele Tabula Cebetis (I w. n.e.)
przypisywanym uczniowi Sokratesa - Kebesowi z Teb. Tekst ten został napi-
sany w formie dialogu między zwiedzającymi świątynię Kronosa [w Atenach]
a napotkanym tam starcem, który objaśniał młodzieńcom sens znajdującego
się wewnątrz, prawdopodobnie fikcyjnego, malowidła. Była to alegoria ukazu-
jąca problem ludzkiej egzystencji i duchowego wysiłku jako warunku koniecz-
nego do osiągnięcia cnoty i szczęścia. Prezentowała trzy koncentryczne kręgi -
dolny ograniczony do życia zmysłów, środkowy do sztuki i wiedzy oraz górny
do ducha, gdzie bogowie uświęcają związek praktyki i nauki, inspirują artystę
kreatywnością, błogosławią doskonałość jego pracy i nagradzają go laurami
wiecznej sławy58. Od XVI w. powstawały liczne przedstawienia nawiązujące do
opisu obrazu: zarówno malarskie, jak i graficzne59. Idea ta została zilustrowana
m.in. w miedziorycie Philipsa Gallego według projektu Fransa Forisa (1561)6°,
a także przez Jacoba Mathama według Hendricka Goltziusa w 1591 r.61 W obu
tych dziełach, podobnie jak w omawianym portrecie Hansa von Aachena, via
virtutis artysty jest metaforą trudnej wspinaczki ku temu, co wyższe i lepsze.
Przyjrzyjmy się historii dziejącej się poniżej portretu Hansa von Aachena.
Herkules i Scypion, prowadzeni przez Atenę, rozpoczynają podróż. W tle
dostrzegamy kolejny etap wędrówki, który zamienia się w mozolną wspi-
naczkę wyobrażającą powołanie artysty. Pieter Isaacsz połączył tutaj motyw
wyboru właściwej drogi ku cnocie - która, choć uważana za boski dar, jest także
możliwa do osiągnięcia dzięki doświadczeniu i słusznym wyborom - z przed-
stawieniem Occasio. Machiavelli we wspomnianym już traktacie II Principe
ustanowił nierozłączny związek między obiema ideami. Cnota (Virtu) rozu-
miana jest przez niego jako „całokształt fizycznych i duchowych sił człowieka
[...], jego własna wewnętrzna siła i zdolność rozumowania, [...] umiejętności
przewidywania najbliższych okoliczności", ponadto oznacza „miarę i pełnię
56 Catherine E. King, Artes Liberales and the Mural Decoration on the House of Frans Flo-
ris, Antwerp, c. 1565, „Zeitschrift für Kunstgeschichte" 1989, Bd. 52, Η. 2, s. 239-256; Edward
Η. Wouk, Frans Floris (1519/20-70): Imagining a Northern Renaissance, Leiden-Boston 2018,
s. 467-473.
57 Wouk, Frans Floris..., s. 495.
58 Ibidem.
59 Na ten temat: Reinhart Schleier, Tabula Cebetis, oder „Spiegel des Menschlichen Lebens,
darin Tugent und untugent abgemalet ist": Studien zur Rezeption einer antiken Bildbeschreibung
im 16. und 17. Jahrhundert, Berlin 1973.
60 Ibidem, s. 271-276.
61 Tristan Weddigen, Italienreise als Tugendweg: Hendrick Goltzius' Tabula Cebetis, „Neder-
lands kunsthistorisch jaarboek” 2003, vol. 54, s. 99-139.
130
Andrzejewska-
-Zajc^c
(diligentia), praktyka (usus), praca (labor), pracowitość (industria), doświadcze-
nie (experientia), pochwała (lauda) i architektura (architectural6. Każda z nich
reprezentowała jeden z atrybutów cnotliwego artysty, którego inwencja i pra-
cowitość zostaną nagrodzone laurem wiecznej sławy57.
Temat symbolicznej podróży i wyboru właściwej drogi został podjęty także w
powszechnie znanym w renesansie starożytnym dziele Tabula Cebetis (I w. n.e.)
przypisywanym uczniowi Sokratesa - Kebesowi z Teb. Tekst ten został napi-
sany w formie dialogu między zwiedzającymi świątynię Kronosa [w Atenach]
a napotkanym tam starcem, który objaśniał młodzieńcom sens znajdującego
się wewnątrz, prawdopodobnie fikcyjnego, malowidła. Była to alegoria ukazu-
jąca problem ludzkiej egzystencji i duchowego wysiłku jako warunku koniecz-
nego do osiągnięcia cnoty i szczęścia. Prezentowała trzy koncentryczne kręgi -
dolny ograniczony do życia zmysłów, środkowy do sztuki i wiedzy oraz górny
do ducha, gdzie bogowie uświęcają związek praktyki i nauki, inspirują artystę
kreatywnością, błogosławią doskonałość jego pracy i nagradzają go laurami
wiecznej sławy58. Od XVI w. powstawały liczne przedstawienia nawiązujące do
opisu obrazu: zarówno malarskie, jak i graficzne59. Idea ta została zilustrowana
m.in. w miedziorycie Philipsa Gallego według projektu Fransa Forisa (1561)6°,
a także przez Jacoba Mathama według Hendricka Goltziusa w 1591 r.61 W obu
tych dziełach, podobnie jak w omawianym portrecie Hansa von Aachena, via
virtutis artysty jest metaforą trudnej wspinaczki ku temu, co wyższe i lepsze.
Przyjrzyjmy się historii dziejącej się poniżej portretu Hansa von Aachena.
Herkules i Scypion, prowadzeni przez Atenę, rozpoczynają podróż. W tle
dostrzegamy kolejny etap wędrówki, który zamienia się w mozolną wspi-
naczkę wyobrażającą powołanie artysty. Pieter Isaacsz połączył tutaj motyw
wyboru właściwej drogi ku cnocie - która, choć uważana za boski dar, jest także
możliwa do osiągnięcia dzięki doświadczeniu i słusznym wyborom - z przed-
stawieniem Occasio. Machiavelli we wspomnianym już traktacie II Principe
ustanowił nierozłączny związek między obiema ideami. Cnota (Virtu) rozu-
miana jest przez niego jako „całokształt fizycznych i duchowych sił człowieka
[...], jego własna wewnętrzna siła i zdolność rozumowania, [...] umiejętności
przewidywania najbliższych okoliczności", ponadto oznacza „miarę i pełnię
56 Catherine E. King, Artes Liberales and the Mural Decoration on the House of Frans Flo-
ris, Antwerp, c. 1565, „Zeitschrift für Kunstgeschichte" 1989, Bd. 52, Η. 2, s. 239-256; Edward
Η. Wouk, Frans Floris (1519/20-70): Imagining a Northern Renaissance, Leiden-Boston 2018,
s. 467-473.
57 Wouk, Frans Floris..., s. 495.
58 Ibidem.
59 Na ten temat: Reinhart Schleier, Tabula Cebetis, oder „Spiegel des Menschlichen Lebens,
darin Tugent und untugent abgemalet ist": Studien zur Rezeption einer antiken Bildbeschreibung
im 16. und 17. Jahrhundert, Berlin 1973.
60 Ibidem, s. 271-276.
61 Tristan Weddigen, Italienreise als Tugendweg: Hendrick Goltzius' Tabula Cebetis, „Neder-
lands kunsthistorisch jaarboek” 2003, vol. 54, s. 99-139.
130