DOI Artikel:
Konopka, Emiliana: Antropologia sztuki rdzennej ludności regionu nordyckiego: reprezentacja Kalaallit Nunaat i Sápmi w muzeach skandynawskich
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0164
Zabieg ten prawdopodobnie miał na celu zwrócenie uwagi na ciągłość
obecności rdzennej ludności na terenach arktycznych, a także na ich adapta-
cję do otaczającej przyrody i umiejętności zrównoważonego wykorzystania jej
zasobów dla własnych potrzeb. W owej strategii wystawienniczej pobrzmiewa
jednak również pewien upraszczający zachwyt nad „naturalnym" sposobem
życia rdzennych ludności, szczególnie Saamów. Można bowiem w niej dostrzec
obraz tego ludu charakterystyczny dla dziwiętnastowiecznej sztuki skandy-
nawskiej, który szczególnie przez artystów szwedzkich i norweskich był wyko-
rzystywany do budowania tożsamości narodowej.
W połowie XIX w. Skandynawia stała się popularnym tematem w malarstwie,
szczególnie pejzażowym. Romantycy niemieccy stworzyli wyobrażenie o kra-
jobrazie skandynawskim jako dzikim, niebezpiecznym, ale też niezwykle pięk-
nym, bo wolnym od wpływów cywilizacji, kreując obraz europejskiej Północy
jako uosobienia kategorii wzniosłości37. Również malarze skandynawscy ule-
gli tej modzie, przesuwając granicę poszukiwań egzotycznych krajobrazów
na obszar arktyczny, wciąż stosunkowo nieznany i niedostępny. Romantyczne
pejzaże Pedera Balke (1804-1887), powstałe po podróży na Nordkapp oraz
do Finnmarku, przedstawiają nie tylko rzadki w ówczesnym malarstwie motyw
zorzy polarnej, lecz także sceny z udziałem miejscowej ludności. Obraz Widok
z Finnmarku. Saami i renifery w noc polarną (norw. Landskap fra Finnmark med
same og reinsdyr, ok. 1850, Nordnorsk Kunstmuseum, Tromso, il. 4) to roman-
tyczna wizja postaci odwróconej plecami na tle zachmurzonego nieba z tarczą
północnego słońca.
Norweski malarz, podkreślając w ten sposób zespolenie Saama z otaczającą
go przyrodą, ukazał go jako pochodzącego z „ludu natury" - prymitywnego
i zatrzymanego w czasie38. Przekonanie o tym, że ludy prymitywne są nieskażone
przez cywilizację, odzwierciedlało się w przedstawianiu ich jako „szlachetnych
dzikich"39, czemu służyły zabiegi „etnoestetyczne", tj. tworzenie przekłamanego
obrazu rdzennej ludności40. Reprezentacja Saamów w dziewiętnastowiecznej
sztuce skandynawskiej opierała się więc na idealizującym wyobrażeniu rdzen-
nej ludności, a motywy saamskie, takie jak sztafaż w postaci nomada prowadza-
jącego renifery, miały nie tyle charakter etnograficzny, ile estetyczny.
Antropologia
sztuki...
37 Pisał o tym m.in. Andrzej Pieńkos, Poszukiwanie tożsamości kraju i narodu w sztuce nor-
weskiej XIX w. [w:] Niepokój i poszukiwanie: Polscy i norwescy twórcy czasu przełomów, red. Maciej
Janicki, Agnieszka Rosales Rodriguez, Warszawa 2015. Więcej na ten temat: Jakob Stougaard-
-Nielsen, Nordic Nature: From Romantic Nationalism to the Anthropocene [w:] Introduction to Nor-
dic Cultures, eds. Annika Lindskog, Jakob Stougaard-Nielsen, London 2020.
38 Zob. m.in. Fredrik Chr. Brogger, „Naturfolk" i teori og praksis: Skildringen αν Samene
og den nordlige naturen i Knud Rasmussens Lapland (1907), „Nordlit” 2014, vol. 32, s. 99-115.
39 Topos „szlachetnego dzikusa”, czyli wyidealizowanego obrazu „człowieka pierwotnego”,
jest jednym z częstszych w dyskursie kolonialnym. W kontekście Inuitów omawia go m.in. David
Thomas Murphy, „First among Savages": The German Romance of the Eskimo from the Enlighten-
ment to National Socialism, „German Studies Review” 2002, vol. 25, no. 3, s. 533-550.
40 Arke, Etnocestetik..., s. 66-67, cyt. za: Vestergaard Jorgensen, Traveling Images..., s. 9.
163
obecności rdzennej ludności na terenach arktycznych, a także na ich adapta-
cję do otaczającej przyrody i umiejętności zrównoważonego wykorzystania jej
zasobów dla własnych potrzeb. W owej strategii wystawienniczej pobrzmiewa
jednak również pewien upraszczający zachwyt nad „naturalnym" sposobem
życia rdzennych ludności, szczególnie Saamów. Można bowiem w niej dostrzec
obraz tego ludu charakterystyczny dla dziwiętnastowiecznej sztuki skandy-
nawskiej, który szczególnie przez artystów szwedzkich i norweskich był wyko-
rzystywany do budowania tożsamości narodowej.
W połowie XIX w. Skandynawia stała się popularnym tematem w malarstwie,
szczególnie pejzażowym. Romantycy niemieccy stworzyli wyobrażenie o kra-
jobrazie skandynawskim jako dzikim, niebezpiecznym, ale też niezwykle pięk-
nym, bo wolnym od wpływów cywilizacji, kreując obraz europejskiej Północy
jako uosobienia kategorii wzniosłości37. Również malarze skandynawscy ule-
gli tej modzie, przesuwając granicę poszukiwań egzotycznych krajobrazów
na obszar arktyczny, wciąż stosunkowo nieznany i niedostępny. Romantyczne
pejzaże Pedera Balke (1804-1887), powstałe po podróży na Nordkapp oraz
do Finnmarku, przedstawiają nie tylko rzadki w ówczesnym malarstwie motyw
zorzy polarnej, lecz także sceny z udziałem miejscowej ludności. Obraz Widok
z Finnmarku. Saami i renifery w noc polarną (norw. Landskap fra Finnmark med
same og reinsdyr, ok. 1850, Nordnorsk Kunstmuseum, Tromso, il. 4) to roman-
tyczna wizja postaci odwróconej plecami na tle zachmurzonego nieba z tarczą
północnego słońca.
Norweski malarz, podkreślając w ten sposób zespolenie Saama z otaczającą
go przyrodą, ukazał go jako pochodzącego z „ludu natury" - prymitywnego
i zatrzymanego w czasie38. Przekonanie o tym, że ludy prymitywne są nieskażone
przez cywilizację, odzwierciedlało się w przedstawianiu ich jako „szlachetnych
dzikich"39, czemu służyły zabiegi „etnoestetyczne", tj. tworzenie przekłamanego
obrazu rdzennej ludności40. Reprezentacja Saamów w dziewiętnastowiecznej
sztuce skandynawskiej opierała się więc na idealizującym wyobrażeniu rdzen-
nej ludności, a motywy saamskie, takie jak sztafaż w postaci nomada prowadza-
jącego renifery, miały nie tyle charakter etnograficzny, ile estetyczny.
Antropologia
sztuki...
37 Pisał o tym m.in. Andrzej Pieńkos, Poszukiwanie tożsamości kraju i narodu w sztuce nor-
weskiej XIX w. [w:] Niepokój i poszukiwanie: Polscy i norwescy twórcy czasu przełomów, red. Maciej
Janicki, Agnieszka Rosales Rodriguez, Warszawa 2015. Więcej na ten temat: Jakob Stougaard-
-Nielsen, Nordic Nature: From Romantic Nationalism to the Anthropocene [w:] Introduction to Nor-
dic Cultures, eds. Annika Lindskog, Jakob Stougaard-Nielsen, London 2020.
38 Zob. m.in. Fredrik Chr. Brogger, „Naturfolk" i teori og praksis: Skildringen αν Samene
og den nordlige naturen i Knud Rasmussens Lapland (1907), „Nordlit” 2014, vol. 32, s. 99-115.
39 Topos „szlachetnego dzikusa”, czyli wyidealizowanego obrazu „człowieka pierwotnego”,
jest jednym z częstszych w dyskursie kolonialnym. W kontekście Inuitów omawia go m.in. David
Thomas Murphy, „First among Savages": The German Romance of the Eskimo from the Enlighten-
ment to National Socialism, „German Studies Review” 2002, vol. 25, no. 3, s. 533-550.
40 Arke, Etnocestetik..., s. 66-67, cyt. za: Vestergaard Jorgensen, Traveling Images..., s. 9.
163