DOI article:
Konopka, Emiliana: Antropologia sztuki rdzennej ludności regionu nordyckiego: reprezentacja Kalaallit Nunaat i Sápmi w muzeach skandynawskich
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0169
Emiliana tego kraju (np. John Savio od 18. roku życia mieszkał w Oslo), powstały więc
Konopka częściowo w kontekście norweskim. Czy inni artyści nawiązujący w swoich
dziełach do ojczystej Sapmi, nie zostali włączeni do kolekcji właśnie dlatego,
że uzyskali wykształcenie według zachodnich standardów? Przypuszczenie
to może potwierdzać opis twórczości Savio zamieszczony w katalogu kolekcji
muzeum, w którym podkreślono jego związki z Munchem, Nikolaim Astrupem
(1880-1928) i Gustavem Vigelandem (1869-1943), a więc czołowymi artystami
norweskiego narodowego romantyzmu53.
Podsumowanie
Reasumując, trzeba stwierdzić, że w wybranych muzeach skandynawskich
prezentowana tam sztuka rdzennej ludności regionu nordyckiego jest zazwy-
czaj traktowana jako: 1) obiekt etnograficzny, 2) źródło historyczne, 3) dzieło
sztuki. Podczas gdy, jak wskazano, druga i trzecia strategia stanowią pewne
novum, pierwsza, stosowana od połowy XIX w., wciąż stanowi najpopularniejszy
sposób prezentacji wytworów kultury inuickiej i saamskiej, wywodzi się bowiem
z traktowania jej przedstawicieli jako „Innych", będących swoistą egzotyczną
ciekawostką. Dzieła te były i wciąż są prezentowane w muzeach w sposób etno-
estetyczny dla określonego widza: wykształconego, białego człowieka, mającego
fragmentaryczną wiedzę o miejscu pochodzenia obiektów, jednak silnie ste-
reotypizowaną. W tym ujęciu sztuka rdzennej ludności nie różni się od sztuki
ludowej, tę drugą bowiem również w sposób instrumentalny wykorzystywały
podmioty, które nie utożsamiały się z artystami, do celów odmiennych od pier-
wotnych funkcji nadanych im przez jej autorów.
Omówione strategie wystawiennicze sztuki inuickiej i saamskiej realizo-
wane w skandynawskich muzeach pokazują wyzwania, przed którymi obec-
nie stoją nie tylko muzealnicy i historycy sztuki, lecz także ogólnie europejska
humanistyka. Zmiana narracji o przeszłości, obciążonej długoletnimi uprze-
dzeniami i stereotypami, jest zadaniem trudnym do wykonania w odniesie-
niu do każdej mniejszości. Z uwagi na to, że w Skandynawii jedną z najbar-
dziej dyskryminowanych mniejszości była ludność rdzenna, konieczne jest
przedefiniowanie zagadnień związanych z kategorią „narodowości" w całym
regionie nordyckim54, tym bardziej, że tereny zamieszkałe przez te mniejszo-
ści etniczne otrzymały względną niezależność stosunkowo niedawno55. Choć
53 John Savio, billedkunstner, 28.01.1902-16.04.1938, Nasjonalmuseet, https://www.nasjo-
nalmuseet.no/en/collection/producer/54842/john-savio [dostęp: 1.07.2023].
54 Miałam przyjemność uczestniczyć w takiej debacie podczas tegorocznej konferencji
Society for the Advancement of Scandinavian Study pt. „Scandinavian nationalism and everyday
life" na Uniwersytecie Teksańskim w Austin, w dniach 20-22 kwietnia 2023 r.
55 Grenlandia stała się autonomicznym terytorium w 1979 r., zaś Saamowie mają swoje
parlamenty w Finlandii (od 1973 r.) Norwegii (od 1989 r.) i Szwecji (od 1993 r.)
168
Konopka częściowo w kontekście norweskim. Czy inni artyści nawiązujący w swoich
dziełach do ojczystej Sapmi, nie zostali włączeni do kolekcji właśnie dlatego,
że uzyskali wykształcenie według zachodnich standardów? Przypuszczenie
to może potwierdzać opis twórczości Savio zamieszczony w katalogu kolekcji
muzeum, w którym podkreślono jego związki z Munchem, Nikolaim Astrupem
(1880-1928) i Gustavem Vigelandem (1869-1943), a więc czołowymi artystami
norweskiego narodowego romantyzmu53.
Podsumowanie
Reasumując, trzeba stwierdzić, że w wybranych muzeach skandynawskich
prezentowana tam sztuka rdzennej ludności regionu nordyckiego jest zazwy-
czaj traktowana jako: 1) obiekt etnograficzny, 2) źródło historyczne, 3) dzieło
sztuki. Podczas gdy, jak wskazano, druga i trzecia strategia stanowią pewne
novum, pierwsza, stosowana od połowy XIX w., wciąż stanowi najpopularniejszy
sposób prezentacji wytworów kultury inuickiej i saamskiej, wywodzi się bowiem
z traktowania jej przedstawicieli jako „Innych", będących swoistą egzotyczną
ciekawostką. Dzieła te były i wciąż są prezentowane w muzeach w sposób etno-
estetyczny dla określonego widza: wykształconego, białego człowieka, mającego
fragmentaryczną wiedzę o miejscu pochodzenia obiektów, jednak silnie ste-
reotypizowaną. W tym ujęciu sztuka rdzennej ludności nie różni się od sztuki
ludowej, tę drugą bowiem również w sposób instrumentalny wykorzystywały
podmioty, które nie utożsamiały się z artystami, do celów odmiennych od pier-
wotnych funkcji nadanych im przez jej autorów.
Omówione strategie wystawiennicze sztuki inuickiej i saamskiej realizo-
wane w skandynawskich muzeach pokazują wyzwania, przed którymi obec-
nie stoją nie tylko muzealnicy i historycy sztuki, lecz także ogólnie europejska
humanistyka. Zmiana narracji o przeszłości, obciążonej długoletnimi uprze-
dzeniami i stereotypami, jest zadaniem trudnym do wykonania w odniesie-
niu do każdej mniejszości. Z uwagi na to, że w Skandynawii jedną z najbar-
dziej dyskryminowanych mniejszości była ludność rdzenna, konieczne jest
przedefiniowanie zagadnień związanych z kategorią „narodowości" w całym
regionie nordyckim54, tym bardziej, że tereny zamieszkałe przez te mniejszo-
ści etniczne otrzymały względną niezależność stosunkowo niedawno55. Choć
53 John Savio, billedkunstner, 28.01.1902-16.04.1938, Nasjonalmuseet, https://www.nasjo-
nalmuseet.no/en/collection/producer/54842/john-savio [dostęp: 1.07.2023].
54 Miałam przyjemność uczestniczyć w takiej debacie podczas tegorocznej konferencji
Society for the Advancement of Scandinavian Study pt. „Scandinavian nationalism and everyday
life" na Uniwersytecie Teksańskim w Austin, w dniach 20-22 kwietnia 2023 r.
55 Grenlandia stała się autonomicznym terytorium w 1979 r., zaś Saamowie mają swoje
parlamenty w Finlandii (od 1973 r.) Norwegii (od 1989 r.) i Szwecji (od 1993 r.)
168