DOI Artikel:
Radojewski, Mieczysław: Organy siedemnastowieczne w kościele Bernardynów w Leżajsku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.36970#0043
MIECZYSŁAW RADOJEWSKI
ORGANY SIEDEMNASTOWIECZNE W KOŚCIELE BERNARDYNÓW
W LEŻAJSKU
Wśród organów epoki baroku, które mimo niesprzyjających dla ich
zachowania warunków, dotrwały do naszych czasów, organy w kościele
bernardynów w Leżajsku, pochodzące z końca XVII wieku i stanowią
obok słynnych oliwskich największy i najbogatszy okaz w Polsce.
Dotychczasowy brak u nas monograficznych opracowań organów od
strony zewnętrznej, usprawiedliwiają częściowo liczne trudności zwią-
zane z tym zagadnieniem. Przy budowie większego bowiem instrumentu,
z zasady obok organmistrza brali udział stolarze, snycerze, malarze,
pozłotnicy, blacharze a nawet kowale. I nie zawsze taki, czy inny rze-
mieślnik pracował wyłącznie w swoim fachu. Zdarzało się, że łączył
w jednym ręku kilka specjalności. Bywało też, jak się przekonamy, że
i sam organmistrz stawiał prospekty i pozytywy, czyli obudowy ze-
wnętrzne, architektoniczne. Nic więc dziwnego, iż doświadczonemu na-
wet historykowi sztuki trudno ustalić zakres pracy stolarza, rzeźbiarza
czy nawet organmistrza, którego winien uwzględnić, choćby z tytułu,,
iż mógł wykonać projekt danej struktury.
Druga poważna przeszkoda, głównie dotycząca opisu organów — to
brak, względnie duże rozbieżności w stosowaniu odpowiednich termi-
nów i nie tylko odnośnie do poszczególnych części, jak ,,prospekt", ,,po-
zytyw", ale i samego instrumentu. Jedni stosują liczbę mnogą — ,,orga-
ny", drudzy — ,,organ". W niniejszej pracy za profesorem J. Szabłow-
skim (Inwentarz topograficzny powiatu żywieckiego) używać będziemy
liczby pojedynczej na oznaczenie jednego instrumentu (może się skła-
dać z kilku części — szaf). To samo dotyczy właściwych terminów
w tym zakresie przez niego stosowanych. W wypadku, gdy zajdzie po-
trzeba objaśnienia lub użycia nowych — posłużymy się pracą L. Bur-
gmeistra (Der Orgeibau in Scńiesien), gdyż niestety polskie opracowa-
nia na ten temat (K. Sikorski: Insfrumentoznawstwo, Kraków 1950;
Jan Wiśniewski, Podręcznik historii muzyki kościelne; w zarysie,
Cz. III: O organach i dzwonach, Pelplin 1934; A. Poliński, Dzieje mu-
ORGANY SIEDEMNASTOWIECZNE W KOŚCIELE BERNARDYNÓW
W LEŻAJSKU
Wśród organów epoki baroku, które mimo niesprzyjających dla ich
zachowania warunków, dotrwały do naszych czasów, organy w kościele
bernardynów w Leżajsku, pochodzące z końca XVII wieku i stanowią
obok słynnych oliwskich największy i najbogatszy okaz w Polsce.
Dotychczasowy brak u nas monograficznych opracowań organów od
strony zewnętrznej, usprawiedliwiają częściowo liczne trudności zwią-
zane z tym zagadnieniem. Przy budowie większego bowiem instrumentu,
z zasady obok organmistrza brali udział stolarze, snycerze, malarze,
pozłotnicy, blacharze a nawet kowale. I nie zawsze taki, czy inny rze-
mieślnik pracował wyłącznie w swoim fachu. Zdarzało się, że łączył
w jednym ręku kilka specjalności. Bywało też, jak się przekonamy, że
i sam organmistrz stawiał prospekty i pozytywy, czyli obudowy ze-
wnętrzne, architektoniczne. Nic więc dziwnego, iż doświadczonemu na-
wet historykowi sztuki trudno ustalić zakres pracy stolarza, rzeźbiarza
czy nawet organmistrza, którego winien uwzględnić, choćby z tytułu,,
iż mógł wykonać projekt danej struktury.
Druga poważna przeszkoda, głównie dotycząca opisu organów — to
brak, względnie duże rozbieżności w stosowaniu odpowiednich termi-
nów i nie tylko odnośnie do poszczególnych części, jak ,,prospekt", ,,po-
zytyw", ale i samego instrumentu. Jedni stosują liczbę mnogą — ,,orga-
ny", drudzy — ,,organ". W niniejszej pracy za profesorem J. Szabłow-
skim (Inwentarz topograficzny powiatu żywieckiego) używać będziemy
liczby pojedynczej na oznaczenie jednego instrumentu (może się skła-
dać z kilku części — szaf). To samo dotyczy właściwych terminów
w tym zakresie przez niego stosowanych. W wypadku, gdy zajdzie po-
trzeba objaśnienia lub użycia nowych — posłużymy się pracą L. Bur-
gmeistra (Der Orgeibau in Scńiesien), gdyż niestety polskie opracowa-
nia na ten temat (K. Sikorski: Insfrumentoznawstwo, Kraków 1950;
Jan Wiśniewski, Podręcznik historii muzyki kościelne; w zarysie,
Cz. III: O organach i dzwonach, Pelplin 1934; A. Poliński, Dzieje mu-