DOI Artikel:
Strzałkowski, Zbigniew: Obraz Opłakiwanie Chrystusa z Czarnego Potoka w Tarnowskim Muzeum Diecezjalnym
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29198#0102
90
ZBIGNIEW STRZAŁKOWSKI
czyć Iliadę i Odt/seję, w których ponad 400 miejsc poświęconych jest
opisowi płaczu Zawodzenia i egzaltowane rozpacze branek Achillesa
można odnieść do wczesnych włoskich Lamentacji nad Chrystusem, gdzie
sposób reakcji jest zbliżony. Cechą charakterystyczną homerowskich sta-
nów opłakiwań jest pobudka czysto wewnętrzna, a nie zaś fizyczne do-
znanie, obce Grekom. To rozróżnienie jest również ważnym momentem
psychologicznego bogactwa postaci w Opłakitaamu z Czarnego Potoka,
gdzie spokój graniczący z dostojeństwem nasuwa porównanie Matki Bo-
skiej do Niobe lub Persefony
Innego znaczenia nabiera ta scena po wzbogaceniu jej przez treść
ewangeliczno-apokryficzną. Z czysto historyczno-narracyjnej przekształ-
ca się w spektakl pełen symboliczno-teologicznej prawdy, będąc wy-
cinkiem pasji. Trudno jest ustalić granicę rozdzielającą poszczególne sce-
ny pasji, dlatego, idąc za literaturą apokryficzną i tradycją plastyczną,
wydaje mi się, że aktu Opłakiwania należy upatrywać w momencie, kie-
dy Matka Boska całując dłoń Syna przejmuje Jego zwłoki z rąk Józefa
z Arymatei Moment całowania dłoni Zbawiciela, w wypadku naszego
obrazu, przeniósł artysta na osobę Marii Kleofasowej, idąc za wskaza-
niami tradycji, która często jedną z Marii przeznacza do tego aktu.
Temat Lamentacji znany był na Wschodzie od dość dawna, co po-
twierdzają miniatury bizantyńskie ^ jak to jest w wypadku Ewangelia-
rza Parmskiego z końca XI w., gdzie Lamentacja wchodzi w skład czte-
rech scen stanowiąc podstawową redakcję ideograficzną dla sztuki
wschodniej. Chrystus spoczywa w ramionach Matki, która przytula swo-
ją twarz do Jego, zaś dwaj uczniowie pokornie klęczą u stóp Mistrza.
Zbawiciel leży horyzontalnie u wejścia do grobowca; w głębi krzyż,
aniołowie i trzy Marie. Podobne rozwiązanie ilustruje fresk z Nieriezy
(1164 r.), podkreślając silnie rozpacz Matki ułożonej równolegle do ciała
Zmarłego. Pewne ożywienie wprowadza uczeń schylony w pokornej po-
stawie, adorujący dłoń Mistrza, podczas gdy drugi obejmuje stopy Jezusa.
Zachód, przyjąwszy ów motyw, wprowadził pewną innowację pole-
gającą na skonsolidowaniu grupy osób biorących udział w lamentacji
wokół Zmarłego, łącząc nadal scenę Opłakiwania z innymi scenami pasji.
W XII i XIII wieku Opłakiwanie, jakkolwiek nie należało do tak czę-
4- T. S i n k o, Zargs historii iiteratnrg greckiej, Warszawa 1959, t. I, Płacz
i łzg, s. 109—110. Por. W. Dr o pi o ws ki, Ze stadiom nad Homerem, Łzg i płacz,
„Eos", Lwów 1896, s. 87—113; Homer, Hiada, tłum. F. K. Dmochowski, Wrocław
19548, ks. XXIII.
43Z. Kruszelnicki, Ze studiom nad ikonografią Chrgstasa Frasobłimego,
„Biuletyn Historii Sztuki", (1959), nr 3/4, s. 312, fig. 23, 24, 27.
44 „Pozwól matce pocałować twoją prawą dłoń", L. R e a u, op. cit., s. 519 n.
4s L. Br eh i er, op. cit., s. 338, fig. 83.
ZBIGNIEW STRZAŁKOWSKI
czyć Iliadę i Odt/seję, w których ponad 400 miejsc poświęconych jest
opisowi płaczu Zawodzenia i egzaltowane rozpacze branek Achillesa
można odnieść do wczesnych włoskich Lamentacji nad Chrystusem, gdzie
sposób reakcji jest zbliżony. Cechą charakterystyczną homerowskich sta-
nów opłakiwań jest pobudka czysto wewnętrzna, a nie zaś fizyczne do-
znanie, obce Grekom. To rozróżnienie jest również ważnym momentem
psychologicznego bogactwa postaci w Opłakitaamu z Czarnego Potoka,
gdzie spokój graniczący z dostojeństwem nasuwa porównanie Matki Bo-
skiej do Niobe lub Persefony
Innego znaczenia nabiera ta scena po wzbogaceniu jej przez treść
ewangeliczno-apokryficzną. Z czysto historyczno-narracyjnej przekształ-
ca się w spektakl pełen symboliczno-teologicznej prawdy, będąc wy-
cinkiem pasji. Trudno jest ustalić granicę rozdzielającą poszczególne sce-
ny pasji, dlatego, idąc za literaturą apokryficzną i tradycją plastyczną,
wydaje mi się, że aktu Opłakiwania należy upatrywać w momencie, kie-
dy Matka Boska całując dłoń Syna przejmuje Jego zwłoki z rąk Józefa
z Arymatei Moment całowania dłoni Zbawiciela, w wypadku naszego
obrazu, przeniósł artysta na osobę Marii Kleofasowej, idąc za wskaza-
niami tradycji, która często jedną z Marii przeznacza do tego aktu.
Temat Lamentacji znany był na Wschodzie od dość dawna, co po-
twierdzają miniatury bizantyńskie ^ jak to jest w wypadku Ewangelia-
rza Parmskiego z końca XI w., gdzie Lamentacja wchodzi w skład czte-
rech scen stanowiąc podstawową redakcję ideograficzną dla sztuki
wschodniej. Chrystus spoczywa w ramionach Matki, która przytula swo-
ją twarz do Jego, zaś dwaj uczniowie pokornie klęczą u stóp Mistrza.
Zbawiciel leży horyzontalnie u wejścia do grobowca; w głębi krzyż,
aniołowie i trzy Marie. Podobne rozwiązanie ilustruje fresk z Nieriezy
(1164 r.), podkreślając silnie rozpacz Matki ułożonej równolegle do ciała
Zmarłego. Pewne ożywienie wprowadza uczeń schylony w pokornej po-
stawie, adorujący dłoń Mistrza, podczas gdy drugi obejmuje stopy Jezusa.
Zachód, przyjąwszy ów motyw, wprowadził pewną innowację pole-
gającą na skonsolidowaniu grupy osób biorących udział w lamentacji
wokół Zmarłego, łącząc nadal scenę Opłakiwania z innymi scenami pasji.
W XII i XIII wieku Opłakiwanie, jakkolwiek nie należało do tak czę-
4- T. S i n k o, Zargs historii iiteratnrg greckiej, Warszawa 1959, t. I, Płacz
i łzg, s. 109—110. Por. W. Dr o pi o ws ki, Ze stadiom nad Homerem, Łzg i płacz,
„Eos", Lwów 1896, s. 87—113; Homer, Hiada, tłum. F. K. Dmochowski, Wrocław
19548, ks. XXIII.
43Z. Kruszelnicki, Ze studiom nad ikonografią Chrgstasa Frasobłimego,
„Biuletyn Historii Sztuki", (1959), nr 3/4, s. 312, fig. 23, 24, 27.
44 „Pozwól matce pocałować twoją prawą dłoń", L. R e a u, op. cit., s. 519 n.
4s L. Br eh i er, op. cit., s. 338, fig. 83.