DOI Artikel:
Czapska, Grażyna: Pałac sanguszków w lubartowie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.29202#0106
88
GRAŻYNA CZAPSKA
Projekt przedstawia piętrowy budynek o piętnastu osiach z czterospado-
wym dachem. Środek fasady akcentuje trzykondygnacyjna wieża zega-
rowa, przykryta kopułą z latarnią. Parter wieży i krawędzie budynku
boniowane. Portal na osi wieży, bogato ozdobiony rzeźbami, poprzedza
sześć stopni. Co zostało zrealizowane z tego projektu — nie wiadomo.
Można tylko przypuszczać, że obecny rzut i zasadniczy układ pałacu
pochodzą z tego okresu, są bowiem typowo Tylmanowskie. Trudno
wprawdzie znaleźć bliższych analogii pomiędzy opisem z r. 1703 a rysun-
kiem Tylmana, choć dzieli je tylko dziesięć lat, zgadzają się tylko co do
ilości kondygnacji. Nie należy zresztą zapominać, że zarówno rysunek,
jak i opis są w danym wypadku niepełne.
Jak przedstawiał się pałac w okresie Firlejów — nie wiemy. Mako-
wiecki mówi, że pałac był prostokątny, z dwiema wieżami od ogrodu.
Przekazane publikacje obracają się w sferze legend i powtarzają nie-
zmiennie, że „już za Firlejów Lewartów słynął na całą Polskę wspania-
łością budowli i roskosznymi ogrody" cy Był to zapewne okazały dwór,
może z wieżami od strony wschodniej. Nieznaczne przesunięcie osi środ-
kowej, widoczne i dziś na planach, może mogłoby coś powiedzieć o kształ-
cie dawnej budowli, po uprzednim dokładnym zbadaniu tych partii mu-
rów. Czy budowla miała charakter obronny — również nie wiadomo.
Wspomniane w inwentarzach armaty, strzelnice i kraty nie stanowiły,
jak się zdaje, li tylko dekoracji. Powtarzamy jednak za Rościszewską że
„ówczesne źródła określają tę budowlę mianem dworu, a nie zamku
i nawet ulica, która tworzyła bezpośrednie połączenie z miastem, zwała
się »Ku dworowi«".
7
Podsumowując dane uzyskane z dawniejszych opisów i rysunków
stwierdzamy, że początkowo pałac był jednopiętrowy i otoczony ogro-
dem. Prace w XVIII w. musiały być prowadzone w dwu etapach.
W pierwszym, tj. w latach 1703—1743, pałac otrzymuje drugie piętro
i oficyny, taras ogrodowy uzyskuje murowane ogrodzenie z trzema bra-
mami, z których jedna z mostem zwodzonym, wreszcie zjawia się deko-
racja rzeźbiarska na zewnątrz pałacu, na bramie i murach. Wnętrza
przeważnie obite są tkaninami i dekorowane lustrami. Są wymieniane
i kominki „kamienne malowane".
Następny etap, tzn. okres od 1747 do 1782, zaznacza się powstaniem
oryginalnie pomyślanej biblioteki w wieży oraz całego szeregu wnętrz
reprezentacyjnych, przede wszystkim sali balowej. Ten okres rozkwitu
63 T. Swięcki, Opis starożytnej Polski, Warszawa 1828% t. I, s. 200.
66 Z. Rościszewską, Lnbartóta ta latach. 1548—1648, Lublin 1932.
GRAŻYNA CZAPSKA
Projekt przedstawia piętrowy budynek o piętnastu osiach z czterospado-
wym dachem. Środek fasady akcentuje trzykondygnacyjna wieża zega-
rowa, przykryta kopułą z latarnią. Parter wieży i krawędzie budynku
boniowane. Portal na osi wieży, bogato ozdobiony rzeźbami, poprzedza
sześć stopni. Co zostało zrealizowane z tego projektu — nie wiadomo.
Można tylko przypuszczać, że obecny rzut i zasadniczy układ pałacu
pochodzą z tego okresu, są bowiem typowo Tylmanowskie. Trudno
wprawdzie znaleźć bliższych analogii pomiędzy opisem z r. 1703 a rysun-
kiem Tylmana, choć dzieli je tylko dziesięć lat, zgadzają się tylko co do
ilości kondygnacji. Nie należy zresztą zapominać, że zarówno rysunek,
jak i opis są w danym wypadku niepełne.
Jak przedstawiał się pałac w okresie Firlejów — nie wiemy. Mako-
wiecki mówi, że pałac był prostokątny, z dwiema wieżami od ogrodu.
Przekazane publikacje obracają się w sferze legend i powtarzają nie-
zmiennie, że „już za Firlejów Lewartów słynął na całą Polskę wspania-
łością budowli i roskosznymi ogrody" cy Był to zapewne okazały dwór,
może z wieżami od strony wschodniej. Nieznaczne przesunięcie osi środ-
kowej, widoczne i dziś na planach, może mogłoby coś powiedzieć o kształ-
cie dawnej budowli, po uprzednim dokładnym zbadaniu tych partii mu-
rów. Czy budowla miała charakter obronny — również nie wiadomo.
Wspomniane w inwentarzach armaty, strzelnice i kraty nie stanowiły,
jak się zdaje, li tylko dekoracji. Powtarzamy jednak za Rościszewską że
„ówczesne źródła określają tę budowlę mianem dworu, a nie zamku
i nawet ulica, która tworzyła bezpośrednie połączenie z miastem, zwała
się »Ku dworowi«".
7
Podsumowując dane uzyskane z dawniejszych opisów i rysunków
stwierdzamy, że początkowo pałac był jednopiętrowy i otoczony ogro-
dem. Prace w XVIII w. musiały być prowadzone w dwu etapach.
W pierwszym, tj. w latach 1703—1743, pałac otrzymuje drugie piętro
i oficyny, taras ogrodowy uzyskuje murowane ogrodzenie z trzema bra-
mami, z których jedna z mostem zwodzonym, wreszcie zjawia się deko-
racja rzeźbiarska na zewnątrz pałacu, na bramie i murach. Wnętrza
przeważnie obite są tkaninami i dekorowane lustrami. Są wymieniane
i kominki „kamienne malowane".
Następny etap, tzn. okres od 1747 do 1782, zaznacza się powstaniem
oryginalnie pomyślanej biblioteki w wieży oraz całego szeregu wnętrz
reprezentacyjnych, przede wszystkim sali balowej. Ten okres rozkwitu
63 T. Swięcki, Opis starożytnej Polski, Warszawa 1828% t. I, s. 200.
66 Z. Rościszewską, Lnbartóta ta latach. 1548—1648, Lublin 1932.